Liber cugetători şi anticlericalismu în România

Ţi cara că nu sunt sinonime şi nu si au suprapusă perfectu niţiunăoară, libera cugetare, libera minduită,  şi anticlericalismul au m’earsă di multe ori mână în mână. Contestarea a autoritatil’ei a prefţâlor fu însoţâtă, în decursul a istorilei, di mişcări di reformare a relighiilor şi başi di contestare a existenţâlei a li divinitate, a sentimentului relighios. Radicalismul liber cugetător şi anticlerical  avu di multi ori şi ună componentă revoluţionară consistentă care avea ambiţia trâ alâxire lumea, trâ instaurare, trâ curdisire, fericirea şi egalitatea. Libera cugetare şi anticlericalismul modernu îşi au orighinile tru minduita secolului al 18-lea cându iluminismul aşeza, u bâga, raţiunea în chentrul a banâl’ei a omului şi vrea  să-l elibereadză di sacrul iraţional. Aşi, reduţirea putearil’ei şi influenţâlei a li Bâsearică în stat şi societate fu unulu di punctile aţeale mai importantile a proiectului raţionalistu.

În România, libera cugetare şi anticlericalismul modern au apărută tru a daua giumitate a secolului al 19-lea hiinda răspândite tru mediile liberale radicale şi socialiste. Darwinismul şi materialismul  constituiră baza teoretică a unor reformatori sociali pricum medicil’i Constantin Thiron şi Victor Babeş şi filosoful Vasile Conta. Marius Rotar, cercetător la Universitatea ”1 Decembrie 1918” di-tru Alba Iulia, consiideră că liber cugetătoril’i au formată nucleulu dur a anticlericalismului şi laicismului în România. El dzâse:

 ”Ţel’i mai importanţâl’i exponenţâ a anticlericalismului la noi, ama şi în Europa şi tru SUA fură liber cugetătoril’i, ună mişcare culturală, politică şi filozofică ateistă tru minduită care căfta să elibereadză individzâl’i di pregiudicăţ şi erori relighioase sau ştiinţifiţe. Scupolu principal eara separarea Bâsearicâl’ei di stat, care şi si faţe în Franţa tru 1905 şi în Portugalia tru 1911. Are ndoi exponenţâ importanţâ pricum Robert G. Ingersoll tru SUA şi Charles Bradlaugh tru Marea Britanie. Tru 1880 si fondeadză Federaţia Internaţională di Liberă Cugetare. Cum si manifeestă anticlericalismul? La nivel individual easte zborulu di asumarea a unei identitate non-relighioasă şi în cazulu a liber cugetătorilor, socialiştilor, liberalilor radicali şi a mason’ilor  poate să si observă că si dezvoltă pi trei direcţii. Ună easte giuratulu laic, ună problemă rezolvată la noi tâş tru 1936. A daua direcţie easte aţea a căsătoriilor, a ncurunărilor civile. A treia, şi aţea mai importanta, după mine, easte aţea a înmurmintărilor laiţe, a înmurmintărilor fără prefţâ.”

Libera cugetare şi anticlericalismul  apărură mai târdzâu în România, la bitisita secolului al 19-lea, faţă di Occidentu. Marius Rotar dzâţe:

 ”Are ndoi reprezentanţâ importanţâ a anticlericalismului, ţel mai semnificativulu di la bitisita secolului al 19-lea hiinda Gheorghe Panu. Tru  dzuarulu a lui ”Lupta” dezvooltă un discursu absolut vehement la adresa Bâsearicâl’ei ortodoxă Română. În celebra Antologie a ateismului în România, easte considerat primulu promotor a ateismului românescu. În ciudia a luştu faptu, tru 1910, când va moară, va hibă înmurmintat cu preftu. Şi Nicolae Leon va hibă înmormintat cu preftu. Di aţist punctu di videare, Thiron  m’earse pînă la cap în sensul în care şi-are exprimată, tru 1905, dorulu tra să hibă înmormintat laic, aţea ţi va sa si facă tru 1924.”

Liber cugetătoril’i român’i şi-au exprimată convindzerile în presă cu un limbaj care si situa di multe ori în reghistrul a insultâl’ei şi fu ananghe  să-şi susţână opiniile contrare a majoritatil’ei cu forţă. Separarea cetăţean’ilor di relighie şi separarea moralâl’ei di relighie eara un principiu fundamental a programului a lor. Conduite pricum aţeale a socialiştilor Ştefan Gheorghiu, I. C. Frimu, Constantin Dobrogeanu-Gherea, Panait Istrati, care câftară să hibă înmormintaţ laic, avea scupolu să hibă exemple şi trâ alanţâ. Marius Rotar dzâţe:

 ”Tru 1913, Thiron publica tru dzuarulu ”Dimineaţa” următoarea scrisoare: ”Felicitări în cazulu a 2 tineri care au preferată să facă maşi căsătoria/ încurunarea civilă. Sincere felicitări că  avut curajulu tra s-vâ alipidaţ di idioţeniile a relighiilor creştină şi mozaică, di biblio-evanghelie, di ceaslov şi di Talmud şi di exploatarea clerului creştin şi mozaic.”

În reacţia a Bâsearicâl’ei Ortodoxă Română si spune foarte clar: ”nu si află niţiunom care să-l înciupă  şi să-l ascuutură ma că-şi permite să insulte ţea mai marea parte a poporului român care nu cuugetă, nu minduiaşte şi nu creade ca domnil’ia sa?””

Ţea mai radicală numă di pi lista liberâl’ei cugetare şi anticlericalismului fu medicul Constantin Thiron (1853-1924), profesor la Universitatea din Iaşi. Medic militar, are participată la polimulu balcanic di-tru 1913 şi la primulu polim mondial. Marius Rotar spuse care sunt detaliile di-tru bana a lu Thiron care îl fac ”campionulu” a liberâl’ei cugetare din România. El dzâse:

 ”Pi ceasulu/orologhiulu/sâhatea lu Thiron scria ”moarte a tutulor zeilor şi liberă cugetare!” Thiron îşi asumăă  pînă la ultima chicătură aestă formulă anticlericală. Tru 1913 Thiron îşi inaugureadză la Iaşi mormintul laic. Easte primul mormintu laic din România şi easte mplin di simboluri. Tru idghil an, tru chimitirulu Eternitatea, si inaugurează trâ Vasile Conta un monumentu ateu. Thiron îşi feaţe testamentul di 3 ori, tru 1905, 1913 şi 1921. Cându omulu easte tiner, are tendinţa să aibă un aer rebel. Thiron, când îşi face primulu testamentu laic, are 52 di an’i, avea depăşită faza prometeică. Aclo suntu ndauă di ideile pi care li are. Un citat dintr-un articol a lui din jurnalul Opinia easte relevantu: maşi imbecilil’i relighioşi confesionali creştin’i şi mozaiţ au frica moartil’ei din cauza stupidităţâlor din Biblie şi Evanghelie impuse di cler tra să facă mai m’ică demnitatea şi curajulu omenesc şi să arămână un huzmichear platnic şi aplicat a clerului a diversilor relighii.””

            Libera cugetare şi anticlericalismul în România  avură ecou social limitat. Ama eale feaţiră ca unâ turlie di conectare a spaţiului românescu la circulaţia ideilor din epoca lor. (Şt.B)

Autor: Steliu Lambru

Armânipsire: Hristu Steriu