Trista pedeset godina od rođenja Dimitrija Kantemira

Model intelektualnog političkog vođe u evropskoj istoriji pojavio se u starom Rimu, a prvi primer je bio car Marko Aurelije, u drugom veku nove ere. Nikolo Makijaveli u „Princu“, svojoj čuvenoj knjizi o dobrom upravljanju, navodi da će princ intelektualac uvek naći dobra rešenja za političko vođstvo. U istoriji Rumunije princ intelektualac bio je princ Muntenije Negoje Basarab, s početka 16. veka. Ali najpoznatiji je bio princ Moldavije Dimitrije Kantemir, koji je iza sebe ostavio ogromno delo u nekoliko oblasti poput istorije, geografije, morala, političkih nauka, muzike.

Dimitrije Kantemir je rođen 1673. godine kao sin princa Moldavije Konstantina Kantemira i dobio je tipično obrazovanje za prinčeve svog vremena. Školovao se u prestonici Osmanskog carstva, od 14. do 37 godine je živeo i studirao na obalama Bosfora. Njegovo delo obuhvata klasične spise „Divan ili Svađa mudraca sa celim svetom“, „Opis Moldavije“, „Hijeroglifska istorija“, „Istorija uspona i pada otomanskog carstva“. Druge ne manje značajne knjige su „Hronika postojanja romano-moldo-vlaha“, „Orijentalni zbornik“, „Skraćenica sistema opšte logike“, „Istraživanje prirode monarhija“, „Život Konstantina Kantemira zvanog Stari, vladara Moldavije“, „Sistem muhamedanske religije“, „Knjiga nauke o muzici“. Kao priznanje za posebne zasluge u nauci svog vremena, 1714. godine , u 41. godini života, Dimitrije Kantemir je bio izabran za člana Kraljevske akademije u Berlinu. Njegovo ime su naveli poznati engleski istoričar Edvard Gibon (1737-1794) u knjizi „Istorija pada i propasti rimskog carstva“ i američki istoričar nauke Alen G. Debi (1926-2009) u knjizi o flamanskom hemičaru iz 16. veka po imenu Jan Baptist van Helmont.

Kao politički lider, karijera Dimitrija Kantemira nije bilo tako impresivna kao njegova karijera intelektualca. Postao je imenom princ Moldavije 1693. godine, sa 20 godina, nakon smrti svog oca. Nakon 17 godina, 1710. godine, postao je po drugi put princ, ali samo na godinu dana. Pridružio se Petru Velikom u rusko-turskom ratu, ali je poraz Rusa kod Stanileštija 1711. godine doveo do toga da izgubi presto. Otišao je u izgnanstvo na dvor Petra Velikog, kao njegov savetnik, i umro je u 50. godini, 1723. godine.

Godina 2023. je proglašena za godinu Dimitrija Kantemira, jer se obeležava 350 godina od rođenja i 300 godina od smrti. Ovom prilikom se organizovala izložba njegovih rukopisa i knjiga u Biblioteci Akademije Rumunije. Akademik Razvan Teodoresku je o Dimitriju Kantemiru rekao da je on bio tipična evropska ličnost svog vremena, koja je spojila dva kulturna sveta – Istok i Zapad: „O Kantemiru se zna mnogo stvari  mnogo stvari je ostalo da se otkrije. Sećam se da je pre nekoliko godina u Narodnoj Akademiji u Briselu, Belgijskoj Akademiji, organizovan kolokvijum o evropejstvu Kantemira. U ovom smislu mi smo dali velikog Evropljanina. Ne sme se zaboraviti da je „Opis Moldavije“ bio deo velikih narudžbenica Berlinske Akademije, koja je tražila različite „opise“ levantinskih teritorija. Ovo interesovanje, naročito Pruske, za Svet Levanta je bio veoma jak i otuda je i Kantemir dobio zahtev. Ne smemo se sramiti, političke prilike previše utiču na nas u nekim situacijama i sada imamo takvu situaciju, kada ćemo reći da je Dimitrije Kantemir postao član Akademije iz Berlina u svojstvu ruskog princa. U trenutku kad je pruska kraljevska vlast htela da Petru Velikom da pohvalu, izabran je najučeniji čovek u Ruskom carstvu, a on, bivši vojvoda Moldavije, bio je predložen. Kantemir je ujedinio tradicionalnu kulturu ovog prostora sa ruskom kulturom. Sa ove tačke gledišta, on je borac evropejstva u osvit nove Evrope, premoderne Evrope“.

Konstantin Barbu, urednik dela Dimitrija Kantemira, osvrnuo se na rukopise koji čine deo izložbe posvećene učenjaku „Od Kantemira je ostalo oko 200 tomova. Do sada sam odštampao 104 toma. Uspeo sam da spojim dva Kantemirova rukopisa, to su sad kompletni Kantemirovi rukopisi i u Moskvi i u Bukureštu. Doneo sam i mnogo neobjavljenih rukopisa čiji ni naslovi nisu bili poznati. Ovde ima više rukopisa, uključujući i dva poglavlja iz „Opisa Moldavije“, spis pripada nemačkom sinologu Gotlibu Zigfridu Bajeru, profesoru na Univerzitetu u Petersburgu. Ali Kantemirovi rukopisi se ne nalaze samo u Rusiji, već i u Akademiji iz Berlina. Takođe samo doneo i 15 rukopisa iz ove Akademije“.

Ova dva jubileja Kantemira u 2023. godini vraćaju u centar pažnje ovu izuzetnu ličnost.