Invazivne biljke, pretnja biodiverzitetu

Tihi, ali izuzetno agresivni neprijatelj sve više osvaja tlo u prirodnim ekosistemima Rumunije.

Marija Nenadić-Zurka и Daniel Onea, 26.09.2025, 14:47

Tihi, ali izuzetno agresivni neprijatelj sve više osvaja tlo u prirodnim ekosistemima Rumunije. Pod imenom „invazivne strane biljke“ krije se stvarna pretnja autohtonom biodiverzitetu, sa dubokim ekonomskim i ekološkim posledicama. Od obala reka sa planina Fageraš do urbanih prostora, egzotične vrste, kojima smo se nekad divili zbog svoje lepote, sada postaju faktor neravnoteže. Da bismo bolje razumeli ovaj složeni fenomen, razgovarali smo sa biologom Olivijuom Popom iz Fondacije Conservation Carpathia. Šta je tačno invazivna biljka? To nije samo cvet donet sa drugog kontinenta. Proces je mnogo složeniji i usko je povezan sa ljudskom aktivnošću.

„Vrsta se može smatrati stranom kada prirodno ne pripada kontinentu, zemlji ili biogeografskom regionu i tamo je uneta zbog ljudske aktivnosti. Bilo namerno, kao što su biljke koje su prvobitno gajene u baštama, ili slučajno, kao što je seme biljaka doneto sa drugim poljoprivrednim proizvodima. U trenutku kada se naturalizuju, pa počnu same da se razmnožavaju, da proizvode plodno potomstvo, neke od njih počinju da se pojavljuju u prirodi, da napadaju veoma velika područja i tada se nazivaju invazivnim stranim biljkama.“

Pravi problem nastaje kada ove vrste, lišene svojih prirodnih predatora u svom matičnom okruženju, počnu eksplozivno da se razmnožavaju. One uspevaju da brzo pokriju velike površine zemlje, gušeći i eliminišući lokalnu floru, koja je neophodna za ravnotežu ekosistema.

„Problem sa ovim biljkama je što se veoma brzo razmnožavaju, uspevaju da pokriju veoma velike površine zemlje za kratko vreme i eliminišu autohtone vrste od značaja za biodiverzitet, lekovite biljne vrste, vrste krmnog bilja i tako dalje. Dakle, postaju monodominantne. Problem nije u tome što imamo još jedan cvet, još jednu lepu biljku na našim poljima i šumama, već u tome što su ove biljke toliko agresivne da eliminišu sve ostale, uključujući i pripadajuće vrste faune.“

Na nacionalnom nivou, situacija je zabrinjavajuća. Identifikovano je preko 100 takvih potencijalno invazivnih vrsta. U području planina Fagaraš, tim fondacije je u početku identifikovao sedam posebno opasnih vrsta, ali njihov broj stalno raste. Jedna od najagresivnijih je, bez sumnje, japanski dvogubac. Ova biljka ne samo da eliminiše konkurenciju, već ima i izuzetnu razornu silu, koja može čak uticati na infrastrukturu.

„Fokusirali smo se na vrstu koja je jedna od najopasnijih, japanski dvogubac ili Reynoutria japonica, koja na kraju zauzima veoma velike površine, eliminišući sve autohtone vrste, čak sprečavajući obnavljanje šuma duž reka. Ima sposobnost da klija kroz asfalt, ako se asfalt sipa, a korenje ove biljke se ne ukloni, ili kroz podove kuća, ako su kuće izgrađene na tom području. Dakle, utiče i na biodiverzitet i na ekonomsku vrednost livada, šuma, pa čak i na vrednost nekretnina zemljišta.“

Borba protiv ovih vrsta je teška i dugoročna. Evropska unija je izdala direktivu koja obavezuje države članice da identifikuju i kontrolišu širenje ovih osvajača. Na lokalnom nivou, organizacije poput Conservation Carpathia sprovode konkretne projekte. Upravljanje invazivnim biljkama postalo je suštinska komponenta aktivnosti ekološke rekonstrukcije degradiranih staništa. U Rukaru je održan informativni događaj, gde su meštani mogli iz prve ruke da vide uticaj japanskog dvogubca i saznaju kako mogu doprineti njegovoj kontroli.

„Događaj koji smo organizovali bio je demonstracija, informativna aktivnost za podizanje svesti i uključivanje lokalnih zajednica u upravljanje invazivnim stranim vrstama. Održao se duž reke Raušorul, koja je bila u velikoj meri napadnuta ovom vrstom. Zajedno sa kolegama iz fondacije, demonstrirali smo lokalnim stanovnicima koji su učestvovali, deci i nekim predstavnicima štampe, kako se ova vrsta može držati pod kontrolom redovnim orezivanjem. Takođe smo im objasnili i oni su mogli praktično, na terenu, da vide šta znači područje napadnuto japanskim dvogubcem.“

Iako problem ponekad deluje ogroman, biolog Olivio Pop naglašava da svaka osoba može igrati ključnu ulogu u ograničavanju ove pojave. Svest počinje u sopstvenoj bašti, a naizgled mali gest, poput odgovornog odlaganja biljnog ostatka, može napraviti ogromnu razliku. Prevencija je najefikasnija metoda, jer kada se invazivna vrsta jednom uspostavi na velikoj površini, njeno iskorenjivanje postaje gotovo nemoguće.

„Pre svega, ljudi treba da budu informisani. Meštani bi trebalo da prestanu da gaje ove potencijalno invazivne biljne vrste u svojim baštama, jer je ovaj japanski dvogubac prvobitno bio prelepa biljka koja se gajila u baštama. Može dostići visinu i do tri metra. Korenje dostiže i do 30 metara. Zato je toliko opasno! I, pre svega, kada čistite bašte, bacajte biljni ostatak, ne bacajte ga na obale reka ili u prirodu. Jer je to prvenstveno izvor pojave ovih invazivnih stranih vrsta u prirodi, u našem projektnom području. Meštani su bacali ostatke iz bašta, sa korenjem ili semenom ovih biljaka, na obale reka.“

Invazivne biljke imaju dubok uticaj na ekosisteme. One uzrokuju ogromne ekonomske gubitke u poljoprivredi i šumarstvu i mogu nepovratno degradirati čitava staništa, narušavajući lance ishrane. Njihovo ubrzano širenje kroz trgovinu i turizam transformisalo je ovaj fenomen u globalnu ekološku krizu kojom je teško upravljati.