Dzălili di la nkisita-a polimlui contra ali Ucraina tricură di ţinţi suti, aproapea un an și giumitate. Vidzumu tru tuti aesti dzăli evoluții militari, politiţi, sociale și economiţi ţi nu s’au avdzătă tru Europa postbelică, tră Europa secolului XXI. Tuti formulele și ecuațiile a relațiilor internaționale, teoriile a irinillei și legislația internațională cari reglementeadză relațiile anamisa di state fură date nanăparti, anulate, arcati tru cuprie. Ici ţiva ditu ţi s’avea apufusită namisa di state, maxus dupu Doilu Polimu Mondial, numata angrica, numata funcționa. Ase, ataca ali Rusie contra ali Ucraina lo imaginea a unei agresiuni naziste ditu añilli 30-40: nidimăndatu, ama di lumea tută ştiută, nintimilleatu, ama cu itii şi scupadz ti ciudie, ţi putea s’hibă păzărăpsiti, cu emfază militaristă, di văsilie mbitată di putearea işiş. T amărtie, tut ditu aţelu kiro știm ţi nsimneadză un ahtari polimu, un măkelu militar di aestă turlie, maxus că intră tru sţenă armati tut ma moderne și hăirlÂtiţi, ică fuvirsearea nucleară easti prezentă ditu protili minuti. Polimlu ditu Ucraina s’dizvărteaşti dupu cama di dauă dekenii di la debutlu a secolului XXI și ici ţiva ditu ţi caracterizeadză aţelu kiro nu armasi nanăoarti ditu imagine. Și nu easti zborlu maş di ună barbarie militară, di turlie clasică, ţi poati s’hibă vidzută nyie iuţido tru lumi, ama di lenu turlii di efecte și fenomene.
Problema a exportului di birikei ucrainene easti una ditu eale și vini sertu diznău tru atenție tru aesti dzăli. Ucraina ari ună babageană suprafață agricolă cari produţi gărnu cât să’lli da un loc di kipită tru topul mondial. Ditu ma multe motive, birikeatea ucraineană nksea cătă văsilii ţi suntu pi calea di dizvultari, diti gaerţ Africa ama și ditu Asia, iu eara esențiale tru asigurarea alimentațillei. Eale nkisea cu pamporea ditu porturile Ucrainei la Amarea Lae. Triţea pritu strimtorli controlate di Turchia tru Amarea Meditearană, și la scurtu kiro agiundzea tru nordul ali Africă ică nidzea ma larg, pi alti amări și oceane. Ecuația geopolitică ali Amarea Lae easti multu ndilicată, ași easti di ma multe secole și multi polimi s-amintară aoa. Tru aestu kiro, ișeari la Amarea Lae au, pi ningă Ucraina și Rusia, România și Vărgăria, dauă state ditu NATO și Uniunea Europeană, și Turchia, un stat membru NATO, cu buni legături cu liderul rus. Nica easti și Georgia, cu ună cumată considerabilă di litoral pontic. Fostă ripublică sovietică, Georgia faţi gaereţ ta s’aproaki ni si s’aderă la Uniunea Europeană și la NATO, lucre ama ţi lli-aduţi keadiţi di la viţinlu rus, pi ning polimlu ditu 2008.
Tru Amarea Lae, Rusia giucă daima cartea a unei dominații militare acută. Ninti di polimuul nkisitu tru 2022, Rusia lo ali Ucraina hamunisia Crimeea, cu un babageanu rol strategic tru Amarea Lae. Anlu ţi tricu, armata rusă vru tra s’llia ali Ucraina tută parte di sud, aţea cu işeari la Amarea Lae, cu porturile di iu nkisea biriketea ucraineană tru lumea tută. Ase că, contra la iţi convenții, akicăseari și tratat internațional, Rusia declară că va s’atacă iţi pampori ucraineană. Aţeali ţi poartă biriketi di export pari s’hibă pi lista a priorităților ali Rusie tru politica a llei ditu Amarea Lae. Di la 18 di alunaru, Rusia dimăndă că li tradzi garanțiile di navigație tru siguranță tru Amarea Lae și ncllidi calea maritimă umanitară. Aestă habari vini anda s’bitisi vadelu ti acordulu mediat di Turchia, tamama aoa şi un an di dzăli. La nivel internațional, agresiunea R1usiei contra ali Ucraină dusi la creașterea a păhălui la biriketi, ama acțiunea Uniunillei Europene și coridorlu păzărăpsitu li restabiliră.
Hăbarea ali Rusie că va s’agudească iţi pampori cari s’duţi cătă porturile ucrainene feaţi iara s’crească păhălu la biriketi lagărnu şi misuru, pi bursili di profil. Tru aestu contextu, poziția ali Românie, ca văsilie NATO și membră a Uniunillei Europeani tru exportul a biriketillei ucrainene agiundzi s’hibă di nai cama marea simasie, easti vitală. Practic, transferlu a biriketillei pi cale rutieră, pritu România, deapoa pritu portul Constanța nu dănăsi vărăoară, acă acordul ditu anlu ditu soni deadi izini ti dizvărtearea aluştui pi scară largă, direct ditu porturli legitime ali Ucraina. Tora, fuvirsearea rusă u alăxeaşti Amarea Lae tru ună zonă cu un babageanu potențial exploziv, un piriclliu tră echilibrul crehtu a ligăturăllei NATO-Rusia. Ase, exportul a unlui produs agricol esențial tră hrana ti miliuñî di oameni agiundzi s’hibă pretextul a unui agiocu geopolitic inflamant, parti a unui polimu absurdu.
Autoru: Marius Tiţa
Armânipsearea: Taşcu Lala