Tu unâ vâsilíi cu dimocrațíi funcționalâ ș-di tradițíi, nu lipseaști s-aibâ protestu. Nu că nu lipseaști s-facâ, ama că suțietatea lipsești s-da tuti mecanismili ti cari easti ananghi ta s-hibâ andreapti cripărli unâ-ș-unâ ți eali s-facu. Di multu chiro s-facu studii/xitâxeri ș-previziuni ta s-nu hibâ loaț dinapandica decidențâlli. Boațea a popului lipseaști s-avdâ totna, exprimarea a llei easti unâ ananghi, nu unâ excepțíi. Protestul s-fați ditu deaspiru, easti unâ aurlari pi geadei anda boațea nu easti ascultatâ tu instituții. Lipseaști s-nu mata aibâ popululu ți s-caftâ pritu protestu, iara guvernanțâlli s-nu agiungâ la ahtări pâzârâpseri.
Alepțâlli lucreadzâ pi tuti scărli di reprezentari: localu, tu hori, tu câsâbadz, ică la livel di craturi federali i landuri, suntu alepțâ la livelul a statlui, suntu ș-alepțâ la livelul di organizațíi integratoare, cata cumu easti Uniunea Europeanâ, ică di organizații reghionali cari lucreadzâ dupâ aestâ urnechi. Ițido politicâ publicâ intrâ tu menga a unlui om aleptu, votat, ți u veadi zorea s-andreagâ unâ i ma multi ditu aesti cripări.
Tiñisearea a ndrepturlor a omlui s-fați la ițido livelu di organizari a soțietatillei, subiectili icunomiți, idyea. Apârarea ș-politica externâ suntu andreapti la livelu național ș-internaționalu. Tu științili politiți ari unu prințipiu cari caftâ andridzearea a cripărlor la livelul uidisitu, ațelu ți da nai ma bunili culăi. Siyura, nu unu ministeru apufisești bâgarea di câldârmă pi unâ cali, niți vârâ primăríi/dimarhíi nu apufuseaști tu mărli achicâseri interstatali. Subsidiaritatea easti unâ virtuti di cari suțietatea contemporanâ lipseaști s-filiseascâ, totna, cu cât cama mari dișcllideari.
Ș-cu tuti aetsi, protestili nu lipsescu tu vâsiliili dizvoltati, niți baremu tu vâsiliili ali Uniuni Europeanâ, ți suntu sinonimi cu prucupsearea ș-dimocrația. Taha protestili suntu ș-eali reglementati/bâgati pi aradâ pritu nomuri dimucraticu aprucheati, echilibrati, ți s-afirescu di represiuni nidimucraticâ, ama niți nu alasâ fârnulu libiru ta s-ducâ lucârli darmadan. Ș-cu tuti aesti, potestili nu lipsescu tu vâsiliili comunitari, tamamu de-acunapuda, eali suntu multu mări, epiți, amplini di buiauâ ș-halatu. Ațeali di Bruxelles a agricultorlor au unâ tradițíi mari și suntu ti anami. Giurnalișțâlli acreditaț tu capitala ali Belghíi ta sâ zburascâ ti subiecti europeni avurâ totna imaghini ahoryea di la protestili fapti cându ș-cându di agricultori.
Ș-cu tuti aesti, dumenea agricolâ s-hârseaști, ditu ahurhita ali construcțíi europeanâ di unâ mengâ ahoryea ș-unâ abordari salami. Politica agricolâ comunâ, cunuscuta PAC, inși tu 1962, cându avea maș șasi state tu organizația comunitarâ europeanâ ș-easti nai ma veacllea politicâ europeanâ comunâ ți nica lucreadzâ. Tu cama di 60 di añi a PAC, s-thimillusirâ ș-furâ bâgati pi lucru multi mecanisme ți u adarâ modernâ producția agricolâ ș-bana a fermierlor. Criștearea a numirlui a vâsiliiloru membri tu UE dusi la criștearea a complexitatillei ali banâ comunitarâ, unâ oarâ cu tindearea ali dumeni a integrarillei câtâ dumenii ma năi i ma veclli. Ma multu, situația internaționalâ, baș ș-ațea di pi continentul europeanu, easti tu unâ hopâ greauâ, cu piricllu.
Tu aestu contextu, protestili a agricultorlor armân parti ditu peisaj, aducândalui aspecti tut ma serti ș-ma extremi. Parislu nu easti largu di Bruxelles ș-acolo, tu capitala ali Franțíi/Galíi, protestili au unâ tradițíi ti ciudii, ama ș-un episodu ti nipistipseari, alâxitu tu “șcurtăț galbini”.
Lucru nău: protestili a fermierlor s-facu ș-tu Româníi. Pari unâ politicâ europeanâ implementatâ tora ș-tu aestâ parti ali Uniuni Europeanâ. Ma s-nu eara unâ catastisi anvirinatâ, vrea s-puteam s-dzâțemu că, ți cara că România nu easti tu Schengen, protestili di turlíi agricolâ europeanâ tricurâ sinurlu fârâ cheadiț ș-agiumsirâ pânâ anvârliga di București. Tut fârâ s-hibâ nica aprucheatâ tu Schengen, România adarâ copus ș-baș ș-curbani ta s-facâ un sucțesu ditu politica europeanâ di andrupari ali Ucrainâ. Fermierlli ș-transportatorlli româñi ți adarâ protesti București ti aestu lucru âlli veadi câbati guvernanțâlli, ama Bruxelles nu s-avdi. Di itia la alti protesti di aclo ică, vahi, lipseaști s-ducâ ș-elli Bruxelles. Unâ hopâ, cându a oamiñlor va lâ si aurascâ s-filiseascâ comunicarea dimucraticâ, s-paoti s-pistipseascâ că protestul easti ș-elu unâ politicâ europeanâ comunâ.
Armânipseara: Mirela Biolan