Sistemi di scriari pi armâneasti
România Internațional, 07.05.2021, 11:02
Sistemi di scriari pi armâneasti
Armân’il’i ahurhiră să ngrâpsească armâneaşti di suti di an’i. Prota cu grami gârţeşti ş-dapoia cu grami latinicheşti. Cu tuti ca nai ma mulţă di armân’i bâneadză tu Gârţie, nu putem s-ngrâpsim armâneaşti cu grami gârţeşti câţe limba gârţească nu ari sonurli ce,ci, ge, gi, ş, j, niţi n molai, niţi l moali, niţi dz ş-dimi niţi grami uidusiti ti aesti. Ază tuţ suntu sinfun’i că nai ma uidisitlu alfabet ta să ngrâpsim armâneaşti easti aţel latinichescu ufilisit di tuti limbili neolatini. Singura problemă aoa easti aţea că tu limba armânească ari nâscânti sonuri ţi vahi nu li avea tu latina clasică ş-ti cari lipseaşti s-apufusim cum s-li ngrâpsim. Născănti di aesti sonuri li aflăm ş-tu alti limbi neolatini iu cafi un li ngrâpseaşti altă turlie.
Va s-ahurhim cu sonlu l moali. Aeştu son portughejl’i lu ngrâpsescu cu lh, iara spaniol’i cu doi ll. Scriitorl’i a noştri clasiţ lu ngrâpsiră l’i, iara aţel’i contemporan’i, ţi ufilisescu computerlu, lu ngrâpsescu lj, iu j ari valoari di semnu moali.
Un altu son easti n moali, cari portughejl’i lu ngrâpsescu nh, spaniol’i n cu semnu pisupră, italian’i’i ş-francejl’i gn. Scriitorl’i a noştri clasiţ lu ngrâpsiră n cu semnu pisupră, iara aţel’i contemporan’i, ţi ufilisescu computerlu lu ngrâpsescu nj, iu j ari valoari di semnu moali. El poati s-hibă ngrâpsit ş-n’i.
Sonlu gamma, ca tu zborlu yumar, ţi lu aflăm tu limba gârţească, scriitorl’i a noştri clasiţ lu ngrâpsiră cu v cu semnu pisupră, iara ază lu ngrâpsim cu y.
Sonlu dz , ca tu zboarăli, dzeană, dziniri, scriitorl’i a noştri clasiţ lu ngrâpsiră cu daua grami d şi z, iara d-na acad, Matilda Caragiu Marioţeanu lu ngrâpseaşti d cu ună virgulă pirghios.
Sonurli ş şi ţ li aflam tu limba română iu s-îngrâpsescu s cu virgulă pirghios şi t cu virgulă pirghios. Scriitorl’i a noştri clasiţ li ngrâpsiră după modelu românescu, cu diacritiţi, iara aţel’i contemporanj cu sh şi ts, după normili internaţionali.
Agiundzem tora la vocali. Di aesti problemili di scriari suntu maş la ă şi î. La limbili neolatini aesti dauă sonuri li aflăm maş tu portugheză, iu nu au grami ahoryea ş-tu română iu s-ngrâpsescu a cu semnu pisupră ş-i cu semnu pisupră. Sonlu ă lu aflăm ş-tu limba arbinişească iu s-ngrâpseasţi e cu dauă puncti pisupră. Câţe la fărşiroţ nu lu ari sonlu î, că maş sonlu ă, dl.Tiberiu Cunia ţi di mulţă ani cilăstăseasţi ti standardizarea a limbăl’ei armânească, pripusi s-hibă ufilisită grama a cu una linie pisupră cari grâmostean’il’i va u ghivâsească cându ă, cându î, iara fărşiroţl’i va u ghivâsească ă.
Ti amârtie, ti aesti dauă sistemi di scriari s-feaţiră multi încâceri anamisa di armân’i, la cari nâscănţă le deadiră ş-conotaţii poltiţi.
Va s-câftăm tora s-analizăm cari suntu părţăli buni ş-nibuni a aiştor sistemi.
Partea bună a vecl’iului sistem eara că li ţânea tuti particularităţl’i a limbăl’ei. Ufilisearea al v cu sedilă pisupră u spunea arâdâţina latinichească a născător zboară cum suntu yin, yiţăl ş.a. Problema easti ama că aestu son lu aflăm ş-tu zboară cu arădăţină gârţească cum easti zborlu yiatru ş.a. Di altă parti ufilisearea a seamnilor diacritiţi u spunea soia cu alti limbi neolatini.
Noulu sistem easti ca dealithea, cama lişor ti ufiliseari pi computer, ama u spuni cama puţân latinitatea a limbăl’ei.
