Stalin și Regiunea Autonomă Maghiară
Pe 1 di andreu 1918, la bitisita a protui polim mondial, prin votlu exprimat la Alba Iulia, Transilvania, teritoriu ditu Austro-Ungaria bănatu tru majoritate di români ma cu ună vărtoasă populație maghiară, intră tru componența a Regatlui a Româniillei. Polimul anamisa ditu Regatul României și Ripublica Sovietică Ungară cari s’ţănu tru kirolu a anlui 1919 și cari s-bitisi cu aputrusearea a Budapestăllei di armata română anvărtuşi actul di pe 1 di andreu. Tratatlu di la Trianon simnat pe 4 cirişaru 1920 consfinți surparea ali Ungarie. Ea kirea dauă cirecuri ditu teritoriu: Slovacia, Transilvania, Maramureșul, Banatul și Croația, nai ma marea parte a aluştui teritoriu intrânda tru componența Româniillei. Tru simfunie cu angajamentele loati dinintea a mărlor puteri și cu politica di viglleari a minoritățlor naționale dusă di Liga Națiunilor, România asiguripsi aluştoru ndrepturile pruvidzute tru tratatele internaționale.
Steliu Lambru, 01.06.2022, 15:39
Tru perioada interbelică, anamisa di 1918 și 1940, ligăturli bilaterale româno-maghiare fură aproapea nglliţati. Revizionismul promovat di Ungaria agiumsi tu kipită tru 1940 când dupu arbitrajlu di Viena ditu 30 agustu 1940, Germania și Italia băgară zori ali Românie s’da ali Ungarie Transilvania di Nord, apropea giumitate ditu teritoriul a provinciilei. Soaţă di circumstanță tru doilu polim mondial cu Germania, România și Ungaria mutrea ama la yinitorul a ligăturloru bilaterale. Pe 23 august 1944, România ieșea ditu alianța cu Germania și andrupa coaliția a Națiunilor Unite, principalul motiv hiinda recuperarea Transilvaniei di Nord, ași cum u spun documentele diplomatice. Stefano Bottoni, profesor la Universitatea ditu Firenze, easti autorlu a volumului “Moștenirea lui Stalin tru România. Regiunea Autonomă Maghiară 1952-1960”.
Tru ună conferință publică țănută la Atheneul Român ditu București, Bottoni spusi cum raționă Stalin tru diferendul româno-maghiar mutrinda Transilvania di Nord:
“Stalin avea aestă idie nică ditu 1944, că anamisa di România și Ungaria nu lipsea s’li premiadză pi niţi ună. Dauli avură purtaticu nitiñisitu. Dizvărtearea a polimului tră aţeali dauă văsilii fu alătusită, tră s’nu spunu ma arău, tru confruntarea cu Uniunea Sovietică. România avea un mari avantaj di itia că aprăftăsi s’iasă ditu polim atumţea cându alăxi tăburili. 23 di agust alăxi situația tru ună turlie obiectivă. Nu easti un merit moral, easti un merit a axiillei politică pritu tută clasa politică și militară române conducătoare, cari akicăsi catandisea. Era idyilli militari care avea faptă fănicadz pi frontul ditu apirită și cari tiñisea tora, disciplinaț, năulu cursu a alianțăllei cu sovietiţlli.”
La tratatlu di irini di la Paris ditu scurtu 1947, România nidzea cu nai ma pţănu un avantaj major: dănăsearea a alumtăllei contra a sovietiţloru și andruparea a lor tru ofensiva contra a armatelor germano-maghiare. Eliberată pe 25 sumedru 1944 di armata română, Transilvania di Nord avea armasă sum ocupație sovietică. A autoritățlor române lă si diadi izini s’toarnă tru zonă maş după ţi văsillelu Mihai trapsi mănă a șantajului sovietic și lu număsi pi Petru Groza, un aprukeat ali Moscovă, s’adară un nău guvern controlat di comuniști. Ama situația nu era ici limbidă. Naua diplomație română făţea mări eforturi pi ningă sovietici tră pledarea a cauzăllei işiş, la concurență acerbă cu aţea maghiară.
La bitisita a doilui polim mondial, sinurlu româno-maghiară s’turana pi idyili repere pe cari eara tru 1920. Ama epopeea Transilvaniillei di Nord nu s’avea bitisită. URSS fu simfună cu argumentele a Româniillei, ama vrea s’da haristuseari și comuniștilor maghiari. Ase, tru centrul României, alăncea Regiunea Autonomă Maghiară adrată ditu trei judițe: Covasna, Harghita și Mureș. Stefano Bottoni exighisi cama minutişu noua formulă al Stalin ta s’curmă conflictul româno-maghiar:
“Stalin, nica ditu anilli 1944-1945, raționează tru logica a unei mari puteari și tru logica a unui bloc. Ti paradigmă, ștea că maca Ungaria va shibă constreasă s’aproaki 2-2,5 milioane di persoane ditu statili viţini, dituvidială socială, politică și economică vrea s’plăscănea. Și aesta vrea s’auibă un impact multu negativ tră Partidului Comunist Ungar, neise ti Matyas Rakosi. Ungurlli vrea să spunea că elu nu eara axi, că el era responsabil di tuti aestea, că era uvreu, că poati s’nă agiută. Diapoa s’băga problema tra s-nu premiadza România. România lipsea s’hibă compensată cu Transilvania tră kirearea ali Basarabiei și a Bucovinăllei. Alli si diadi Transilvania, ama nu acutotalui. Aoa putemu s’vidimu un indiciu cari nă duţi cătă Regiunea Autonomă Maghiară. A ungurilor lă si spusi: puteț s’armâneţ aoa, ama s’aveţ unu purtaticu tiñisitu. Duri cu revizionismul, duri cu Horthy, duri cu arbitrajul di la Viena, duri cu ajutorul ditu altă parte, epoca țării-mamă cari va vă agiută s’bitisi! A românilor lă spusiră: știm ţi purtaticu avut tru aţeali dauă polimi mondiale și nu fu ghini. Nu feaţitu ici ţiva ti integrarea a minorităților. Ma multu, ălli feaţitu s’băneadză cata cum niscănţă cetățeni di rangul doi.”
Regiunea Autonomă Maghiară funcționă până tru 1956 cându revoluția anticomunistă ditu Ungaria dusi la kirearea a andrupămintului pi cari lu avea Moscova. Reformată tru 1961, Regiunea Autonomă Maghiară fu disființată tru 1968 unăoară cu reforma administrativă al Nicolae Ceaușescu.
Autoru: Steliu Lambru
Armânipsearia: Taşcu Lala
