Tudor Vladimirescu 200
Tru yinaru 1821, tru Oltenia, tru ascăpitata-a prinţipatlui ali Muntenie, ahurhea ună minari cu scupadz politiţ. Eara cumăndusită di Tudor Vladimirescu, ţi ma ninti fu militar tru askerea arusească agiumtu deapoa prămăteftu, influențatu di ideili a naționalismului luministu ditu aţelu kiro. Nkisitu tru frămtea a atiloru 5000 di oamiñi, Vladimirescu va s-agiungă tu meslu marţu București iu va s-cilăstăsească s-da limbidzami tră idheili ditu aţea etă. Kiro di aproapea doi meşi cumănduseaşti Muntenia ama tu meslu mai fudzi di Bucureștiul di frixea-a intervențiillei nturteşti. Tru 21 di maiu 1821 Vladimirescu easti vătămatu di naționaliștilli greţ cari lu-stipsescu ti purdari. Aţea minari di aoa si 200 di añi fu lugursită multu kiro ahurhita ti işearea di sum aputrusearea xeană, emanţiparea națională română.
Steliu Lambru, 27.05.2021, 16:10
Ghini ma, catandisea politică zonală eara ma ndilicată. Un actoru nai ma pţănu cu idyea simasie naționalismul grec cari cilăstăsea ti independența ali Gărţie pritu lucurlu a suţiitatillei revoluționari Eteria (Frăția). Naționalismul grecu avu agiutoru vărtosu ditu Rusia ama s-hărsea şi di unu altu agiutoru tru Prinţipatili Români pritu prinţiplli fanarioț. Di orighini greacă ditu măhălălu Fanar di Constantinopol, fanarioțlli eara număsiț di Poarta otomană tu cumăndusearea ali Muntenie și Moldovă ahurhindalui cu anlu 1716. Aşe, tru tutu secolu 18-ţi fu număsitu “secolulu fanariotu” și dukimăsearea a lui fu ună negativă emu tru oclli a contemporañilor, emu și a posteritatillei. Aţea ţi s’minduea că easti ună cauză comună româno-greacă va s’alăxească tru 1821 tru dauă proiecti ahoryea, greacă și română, cu calea a llei ahoryea di băgari tu lucru.
Deadunu cu istoriclu Alin Ciupală arădăpsimu diznău istoria-a minarillei cumăndusită di Tudor Vladimirescu di aoa şi 200 di añi mutrită pritu ocllilli di adză. Ciupală țănu tra s-aducă tu moeabeti contribuția esențială ţi u avură arhondzălli români patrioț ti nkiseari insurecția. “Un lucru tră cari să zbură ngheneralu multu ptănu, tricutu aproapea sumu tăţeari tru kirolu a reghimlui comunistu, fu rolu a marillei arhundiliki româňă națională. Ea easti sumu influența-a ideilor luministi cari agiungu ditu spațiul occidentalu tru Balcañi pritu cultura greacă. Aesti idei pi cari ună parti a marillei arhundiliki română li asimileadză dişcllidi practic ampărţarea ţi s-veadi maxus tu bitisita ali a daua giumitati di secolu 18-ţi. Easti zborlu ti ampărtarea anamisa di proiectul naționalu gărtescu și atea ţi ahurhea tra s-alăncească proiectulu naționalu român. Cu alti zboară, naționalismul grecu patronat tru Prinţipati di prinţiplli fanarioț și di arhondzălli greţ intră tru coliziuni cu naționalismul a unei parti a marillei arhundiliki română. Aestă faţi că arhundilikea română națională s’minduească ta s’află cearei ti avinarea-a fanarioțloru.”
Amintatiţli ţi li avea greţlli nu li avea românilli și alliumtrea. Greţlli avea hălăţli politiţi, administrativi și militari tru Muntenia kiro tru cari românilli pi ateali economiţi. Alin Ciupală lugurseaşti că Tudor Vladimirescu fu ceareia ţi u află arhundilikea română, ună cearei ama cari numata va s-hibă atea aştiptată. “Tru aestă conjunctură iasi tu migdani Tudor Vladimirescu. El easti un om di acțiuni, easti un om cu experiență militară, avea alumtată tru kirolu a polimlui ruso-otomanu ditu 1806-1812, fu nica şi tiňisitu cu nişani di autoritățli militari arusi. El va s-hibă angajat di aești arhondză patrioț, va s-hibă cllimatu București, va-lli si da păradz, cu misiunea ta s-ducă Oltenia și ta s-lli-ndreagă cu armati pandurllii ditu cari făţea parti cu yinearea București. Maş că, unăoară agiumtu Oltenia, avânda autoritati, ma vidzu că easti ascultatu, aprăftăsinda să-lli adună pandurlli anvărliga di elu – adună ună askeri di aproapea 5000 di oamiňi – Vladimirescu va u llia tută acțiunea pi zverca a lui. Va s-alasă nanăparti proiectul ditu ahurhită a marillei arhundiliki și va s-nkisească ti București cu naetea tutu ma limbidă ta s-llia loclu a vidlui di puteari cari s-avea faptă dupu moartea a aţilui ditu soni prinţipi fanariotu ali Muntenie.”
Lu-ntribămu Alin Ciupală cari fu intereslu comun anamisa di marea arhundiliki și Vladimirescu? “Avea unu idyiulu lucru anamisa di marea arhundiliki și Tudor Vladimirescu reprezentatu tu amprotusa ti avinarea a fanarioțloru. Ligătura di colaborari s-arupsi tru oara tru cari Vladimirescu lo pi zverca a lui tută acțiunea. Tru aţea oară, mărlli arhondză români fudziră Brașov și Sibiu iu va s-apănghisească, iara Vladimirescu va s-armână singur și va s-cilăstăsească ta s-bagă tu lucru a lui autoritati. Avem dipu multi documenti cari nă spunu cilăstăserli a lui niacumtinati ta s-amintă agiutorlu a arhondzăloru ţi avea armasă tru văsilie di itia că maş arhondzălli putea să-lli da leghitimitatea di cari avea ananghi tra s-aibă autoritati.”
Minarea națională greacă aștipta marli agiutoru ali Rusie. Cumu aestu nu vini, cum armata di panduri al Vladimirescu s-ampărţă di aţea greacă, catandisea agiumsi s-hibă cu alathusi și fu apridunată di askerili otomani. Lu ntribămu Alin Ciupală desi poati s-hibă zborlu ti unu eșecu tru aestu cazu. “Evenimentili s-plăseadză pisti revoluția greacă a deapoa tru oara anda Imperiul otoman va s-aibă asiguripseri pi canali diplomatiţi că Rusia nu va s-ndrupască revoluția greacă, va s-nkisească intervenția militară otomană. Easti interesantu că iuva nu s-feaţiră ampuliseri anamisa di askerili otomani și pandurllii al Tudor Vladimirescu, lucru ţi spuni limbidu scupolu ali intervenție otomană eara curmarea-a cumitiillei gărtească.”
Bitisita traghică al Tudor Vladimirescu și ayuňia a evenimentiloru avură ama ună hăirlătică ti posteritati. Pi tronlu a Prinţipatiloru Române va s-toarnă elitili români cari va s-minduească ună strateghie națională yinitoari cama cu hăiri.
Autoru: Steliu Lambru
Armânipsearea: Taşcu Lala
