Unirea Basarabil’ei cu România

Pi 27 marţu 1918 Adunarea cu numa Sfatul Ţării, adunarea reprezentativă a român’ilor basarabean’i, vota unirea cu Regatulu a Româniilei. Actul eara considerat ună reparaţie a raptului teritorial di-tru 1812 şi, în cadrul instabil a primului polim mondial, si vidzu că easte aţea mai buna soluţie politică. Rămasă singură pi frontul di estu după ieşirea Rusiil’ei di-tru polim, România avea câftată pacea şi urma să facă faţă, să dânâsească, pi di-ună parte a ocupaţil’ei a Puterilor Chentrale, pi di altă parte a evacuaril’ei a li armată rusă cuprinsă, acâţată di febra revoluţionară.

Steliu Lambru, 02.04.2017, 21:50

Doctorulu în medicină Daniel Ciugureanu fu unulu di aţel’i mai fervenţâl’i susţânători a uniril’ei a li Basarabie cu România. Hil’i-su, Gheorghe Ciugureanu, acordăă un interviu a Chentrului di Istorie Orală di-tru Radiodifuziunea Română tru 1993 tru care zburâ di tatăl a lui. Provenit dintr-ună veacl’e familie di boieri, di celniţ moldovean’i di-tru zona Hotin, Ciugureanu obţânu titlul di doctor în medicină a Universitatilei di Kiev. Tru chirolu a studenţiilei are înfiinţată ţercl’iul cultural ”Deşteptarea” împreună cu istoriculu Ştefan Ciobanu, cu scriitorulu Alexe Mateevici, cu inginerulu Nicolae Codreanu şi alţâ naţionalişti. Tru 1993, Gheorghe Ciugureanu îşi amintea di spusile a tată-sui care eara componenţa politică a Sfatului Ţării a li Basarabie care urma să aibă rolul decisiv a li unire a provincilei cu România. El dzâse:

”Tru anulu 1917 are participată la înhiinţarea a Sfatului Ţarii, adică Parlamentul a fostâlei Republică Moldovenească, ţi îşi ţânu prima şedinţă tru dzuua di 25 brumar 1917. În şedinţa di-tru 27 brumar 1917 proclamăă autonomia a Republicâlei Democratică Moldovenească, ama rămânânda în compunirea Imperiului Rus. Compoziţia a Sfatului Ţării era ca di turlia aesta: în afoara di ndauă fracţiuni politiţe mai puţân însemnate, constituite mai multu pi baze etniţe, cum fu Uniunea Gherman’ilor, Uniunea Găgăuzilor, Evreilor şi ucraineani şi polonezi, eara de faptu dauă fracţiuni politiţe importante care si înfrunta. Eara aşi-dzâsa fracţie ţărănească, di horiaţ, condusă di Ion Inculeţ, secondat di Pantelimon Erhan si Pantelimon Halippa, şi alţâ care milita trâ autonomia Basarabilei, ama rămânânda în cadrul a Imperiului Rus. Bloculu Moldovenescu lu avea ca lider pi Daniel Ciugureanu, urmat di Buzdugan, Anton Crihan, Ştefan Holban, Dimitrie Bogoz si alţâ.”

Unirea nu fu ţiva care să m’eargă lişor, ţi cara că mulţâ basarabean’i avea convindziri naţionaliste. Perioada di anarhie ţi are urmată a li instaurare a putearilei sovietică la Petrograd fu în misură să provoacă un mare gaile. Gheorghe Ciugureanu dzâse:

”În prima fază, putearea eara în mâna a fracţil’ei ţărănească, Ion Inculeţ fu aleptu preşedinte a Sfatului Ţării, iar executivulu eara condus di Pantelimon Erhan care activa sum comandul vârâ turlie a guvernului chentral di la Petrograd tru chirolu aţel. Prima fază fu di la prima şedinţă di-tru 25 noiembrie 1917, până la 14 gh’inuarie 1918. Tru aestă perioadă şi ninte di formarea Sfatului Ţării, ama în special tru aţeasta perioadă, si-are accentuată invazia dezertorilor ruşi di pi frontul moldovenescu. Aestă dezertare în masă si produse ca urmare a revoluţil’ei care arhiusi în Rusia. Tru calea lor spri ţară triţea prin Basarabia şi fâţea multe lâieţ, jafuri şi crime, hiinda secondaţ şi di pleava locală. Situaţia agiumse intolerabilă di aform’ia că el’i eara manevraţ di comisaril’i a poporului şi disfeaţiră di-tru zingire, arhiusiră ună adevărată avinătoare contra capitilor a li mişcare patriotică românească. Aestă turlie fu vâtâmat Simion Gurafa care, în paranteză hibă spus, este nunulu a meu. Fu vâtâmat la av’in’ea a lu Hodorogea, un altu mare patriot român, di ună bandă di dezertori. Tatăl a meu atumţea fu ananghe să si ascundă, să dispară di pi firmamentu, că altâ turlile vrea s-eara lişor si achicâseaşte ună di primile victime.”

În faţa pericolului evidentu a li distrudzire totală, fruntaşil’i basarabeani câftară agiutorulu a li armată română în videarea a instauraril’ei a li ordine. Cu toate aestea, basarabeanil’i nu cedară fără proteste dinintea a acţiunilor a li armată română. Gheorghe Ciugureanu spuse:

”Criza avea agiumtă la ciitulu a l’ei. Tru mesulu gh’inar 1918, la arhiusita mesului, în gara Chişinău fură masacraţi voluntaril’i ardeleani care avea vinită în Basarabia să-l’i agiută pi basarabeni tru alumta a lor contra aţilor bande. Aţeale acţiuni avură ca urmare ună faţire muabete secretă a capitilor a Blocului Moldovenescu, aflat în momentul aţelua în opoziţie, muabete care si ţânu în casa inginerului Nicolae Codreanu şi care fu prezidată di tatăl a meu. La aestă reuniune si lo aofasea trâ pitreaţirea unor emisari la Iaşi, la guvernul român di la Iaşi, tra să caftă agiutorulu a armatâlei română trâu nchidicarea aluştor masacre şi crime. Emisaril’i a Blocului Moldovenescu agiumsiră la Iaşi, înmânară ună cerere a Blocului Moldovenescu tra să pitreacă un corpu di armată română şi avu un efect fuldzirător. Imediat, a daua dzuuă, cu mări sacrificii, un corpu di armată care alumta pi linia Carpaţâlor fu detaşat di aclo şi, sub comanda gheneralului Ernest Broşteanu, fu pitricut în Basarabia. Aţist corpu di armată intrăă în Basarabia ca tru dzuua di 9 gh’inuarie, deci imediat după 3 dzâle tricu şi Prutulu şi si îndriptă spri Chişinău. Tru aţel moment, si produse ună intervenţie cu totul insolită a Sfatului Ţării si a executivului din Basarabia sum forma a unei telegramă di protestu adresată a guvernului a li Românie di la Iaşi, simnată di Ion Inculeţ şi contrasimnată di Pantelimon Erhan, şefulu a executivului, pri-tru care si protesta în termeni extrem di energhiţ contra intraril’ei a li armată română în Basarabia.”

Unirea Basarabilei cu România di-tru marţu 1918, ţi cara că nu fu aprucheată iniţial di toţ basarabeanil’i, fu aţea ţi adus pacea, după 4 an’i di polim sândziros. (Şt.B)

Autor: Steliu Lambru

Armânipsire: Hristu Steriu