Ujedinjenje Komunističke Partije Rumunije sa Socijaldemokratskom strankom
Uspostavljanje komunističkog režima u Rumuniji, 6. marta 1945. godine, značilo je hegemoniju komunističke partije ne samo na političkoj sceni već i u svim aspektima života pojedinaca.
Steliu Lambru и Marija Nenadić-Zurka, 18.03.2024, 11:34
Uspostavljanje komunističkog režima u Rumuniji, 6. marta 1945. godine, značilo je hegemoniju komunističke partije ne samo na političkoj sceni već i u svim aspektima života pojedinaca. Komunistički režim je proizveo najbrutalniji raskid u istoriji društava koja su imala istorijsku nesreću da se s njim suoče. Komunistička partija Rumunije, po sovjetskom modelu, delovala je izuzetno oštro protiv svih drugih partija. Režim je raspustio one koji su mu se suprotstavljali, a njihove vođe zatvorio. Druge je porobio i brutalno odbacio kada mu više nisu bili korisni. A one najbliže svojim idejama apsorbovao je nasilnim spajanjem, kao što je bio slučaj sa Socijaldemokratskom partijom.
Osnovana 1893. godine, Radnička socijaldemokratska partija u Rumuniji bila je prva politička formacija rumunskih radnika. Njena naslednica, Rumunska socijaldemokratska partija, koja se pojavila 1910. godine, a postala Socijalistička partija 1918. godine, uvek je bila legalna i 1918. je aktivno podržavala ujedinjenje Transilvanije sa Rumunijom. Do raskola je došlo 1921. godine kada su se radikali pridržavali principa Kominterne i postali Rumunska komunistička partija, a umereni su napustili i reformisali partiju 1927. godine kada je ponovo dobila ime Socijaldemokratska partija. U međuratnom periodu došlo je do potpunog raskola između Socijaldemokratske stranke i Komunističke partije, pri čemu su socijaldemokrate bili branioci demokratije i integriteta rumunske države pred terorizmom Komunističke partije. Nakon 30. avgusta 1944. godine, kada je Crvena armija ušla u Rumuniju, rumunska Komunistička partija je postala glavni agent okupacije i započela kampanju komunizacije koja će trajati do 1947. godine. A likvidacija socijaldemokrata je bila deo plana koji je sproveden februara 1948. godine, putem kongresa na kom je došlo do prisilnog ujedinjenja dve stranke.
Novinarka Elena Guđan pristupila je Socijaldemokratskoj stranci 1944. godine, sa 19 godina, iz uverenja. Njen otac je bio radnik i član Socijaldemokratske stranke od 1927. godine. Bila je deo partijske organizacije žena i obavljala je funkciju sekretara za štampu. Radila je u časopisu „Žena radnica“ koji je izlazio od 1930. godine. Intervjuisana 2000. godine od strane Centra za usmenu istoriju Rumunske radiodifuzije, Guđan je izjavila da je spajanje Socijaldemokratske stranke sa Komunističkom partijom bilo deo opštijeg plana postavljenog u Moskvi da se uništi pokret socijaldemokrata u svim zemljama koje su okupirali Sovjeti.
„Proces ujedinjenja počeo je u aprilu 1946. godine sa najjačom socijaldemokratskom partijom tog vremena, onom Nemačkom, nakon što je Moskva obezbedila istočni deo Nemačke, tako što je zemlju podelila na dva dela. Odmah su pristupili ujedinjenju Socijaldemokratske stranke iz Istočne Nemačke sa komunističkom. Nakon toga su prošle dve godine u kojima su komunisti u ostalim zemljama pripremali još neke kadrove, a 1948. godine Moskva je planirala kao godinu u kojoj će nestati sve socijaldemokratske partije. U februaru 1948. godine nestala je naša partija, juna 1948. ona iz Mađarske i Čehoslovačke, u avgustu ona iz Bugarske i u decembru ona iz Poljske. I time je stavljen krst na socijaldemokratiju.“
Spajanje putem apsorpcije nametnuli su komunisti bez pregovora. Elena Guđan se setila ko je bio čovek koga je komunistička omladina poslala na sastanak sa socijaldemokratskom omladinom da saopšti uslove spajanja.
„Što se tiče procesa ujedinjenja, prvo je počelo sa omladinskom organizacijom, nastavilo se sa organizacijom žena, a onda sa celom strankom. Bila sam svedok, kao novinar, razgovora koje su dve omladinske organizacije vodile u vezi sa ujedinjenjem. Razgovori su vođeni u sedištu Socijaldemokratskog saveza omladine i osoba koju je komunistička omladinska organizacija odredila da vodi razgovore sa socijaldemokratskim rukovodstvom bio je niko drugi do Nikolaje Čaušesku“.
Elena Guđan se setila neprijatnog utiska koji je na nju i njene drugove ostavio komunistički izaslanik, budući tiranin Rumunije posle 1965. godine.
„Nikolaje Čaušesku je na svaki od ovih sastanaka dolazio sa tekstom naučenim napamet koji je recitovao od A do Š. Naravno, usledila su neka pitanja i pojašnjenja. Međutim, on nije odgovarao na pitanja, nije davao pojašnjenja, ponavljao je tekst od početka do kraja. Ako bi ga usput Anton Manja, generalni sekretar socijaldemokrata, prekidao i pitao ga da li ne misli da se neka stvar može uraditi na drugačiji način, Čaušesku je ponavljao isti tekst sa kojim je došao. Krenuo bi od početka, ne propuštajući ni jedan zarez. Hteo si ili da ga baciš kroz prozor, ili da se baciš kroz prozor.“
Nakon spajanja, pojavila se Rumunska radnička partija, ista partija kao i njena prethodnica, sada sa promenjenim imenom. Konstantin Titel-Petresku i drugi tvrdoglavi lideri socijaldemokrata, koji su se protivili saradnji sa komunistima od 1945. godine, deliće sudbinu liberala i seljaka i biti bačeni u zatvor. I drugi članovi, uključujući Elenu Guđijan, odbili su da budu deo nove stranke i radije su podneli ostavku nego da krše svoje principe i vrednosti.
