Nicolae Constantin Batzaria (20.11.1874 – 21.01.1952)

Nicolae Constantin Batzaria (20.11.1874 — 21.01.1952)

Tașcu Lala, 02.02.2018, 11:59

Marli umoristu Nicolae Batzaria, easti faptu tu 20 di şcurtu, iara tu meslu brumar ăl’i si arupsi hirlu a banăl’ei tu ună hăpsani comunistă.

Nicolae Batzaria, s-featsi Cruşuva tu anlu 1874. Anvitsa prota la scoala româneasca dit casaba s-dapoia la Liceulu românescu di Bituli. S-ngrapsi la facultatli di Literi ş-Dreptu Bucureşti, ama alâsă înveţlu câ nu avea cu ţi s-bâneadzâ. Ahurhi lucrul di tinir: fu director ş-profesor la şcoala româneasca di Crusuva, profesor la liceulu românescu di Ianina, la liceulu di Bituli, inspector şcolar ti vilaetili Cosova şi-Sâruna, ţi eara atumţea sum turta.

Di itia ca eara un bun politician s-u stea ghini s-limba anturteasca agiumsi senator di Istanbul tu anlu 1908 s-ministru a lucrarlor publiti tu anlu 1912 tu guvernul a Gion’ilor Turta. La anlu 1913, simna di partea ali chivernisi anturteasca Tratatlu di Irini di Londra. Dupu protlu polim mondial vini s-baneadza tu Românie iu u mbratata cariera di publicistu si scriitor.

Nas baga thimel’iu la multi revisti s-gazeti armânesti si colabora s-la multi alti. Scoasi nSaruna prota gazeta armâneasca “Desteptarea” tu anlu 1908. Publica avdzatili “Paravulii” prota tu revistili armânesti a chirolui. Tachi Papahagi al’i scoasi ”Paravuliili” tu volum tu 1935 , tu colectia “Biblioteca Nationala a Aromânilor”, ti nas u ndridzea, dupa ti avea tipusita nascanti di aesti paravulii nica dit 1922 tu cunuscuta a lui “Antologie Aromâneasca”.

Ama ti suntu aesti “paravulii”? Nascanti isturii scurti ti aradeari, ngrapsiti tu stihuri, cari parmatusescu cu mari hazi fapti dit bana a armân’ilor di var chiro s-tu cari autorlu s-aradi di cusururli a armân’ilor: alavdari, s-cljnciami, pirifanji, glarimi, s-alti ahtari. Di alta parti ama, avem s-alta soie di paravulii, tu cari humoristul a nostru scoati tu migdani itsral’ia a armânlui andicra di atsel’i cu cari baneadza deadun: arbinesi, turta, ghifta, gret, varyari etc. Nu suntu alasati nanaparti nitsi mul’ierli cu nascanti di huili a lor, nascanta prefta nu para tin’isits s- multa, multa alta. Cum eali suntu multu pi chefea a armân’ilor cunuscura una mari araspandeari tu comunitatli armâneasti, iu urdinara ma multu pi cali orala , cate mas putsan chiro armân’ili putura s-anveata la scoala ti scriitor’j a lor.

Nicolae Batzaria ngrapsi s-proza, ma multu pi româneasti, ama s-pi armâneasti: schitsi, isturii ti armasira arapânditi tu gazetili românesti ti li cumândusi, ica la cari ngrapsi. Ari scriata s-literatura ti ficiurit s-cumandusi revistili românesti “Dimineata copiilor”, s-”Universul copiilor” iu simna cu pseudonimul Mos Nae, cum s-cu pseudonimi cum Ali Baba, Dinu Pivnicieru, N.Macedoneanu. Easti parintili a personajlui Haplea, soie buna cu Pacala, ica Nastradin Hogea.

Proza scurta, isturiili ica romanili ngrapsiti pi româneasti suntu interesanti maxus tra lumea s-bana balcanica ti li zuyrapseasti cu mari masturlachi.

Nai ma cunuscuta s-vruta opera al Nicolae Batzaria armân “Paravuliili” iu iasi nai ma ghini harea a lui s-cu cari aminta un loc di mari tin’ie tu literatura armâneasca.

Prota versiuni pi româneasti a “paravuliilor” u deadi Hristu Cândroveanu tu antologhia “Un veac de poezie aromâna” ti isi Bucuresti tu anlu 1985.

Multu bun cunuscator a limbal’ei armâneasca s-a suflitlui armâneascu, Nicolae Batrzaria yilipseasti lumea armâneasca antreaga, fara sa-l’i ascapa tiva dit peza, araslu si sicaili a l’ei. Asi cum angrapseasti Nick Balamaci pi frandza di internet iu zburasti ti Nicolae Batzaria “una cultura ti nu poati sa-si arada di ea isisi nu poati sa s-alaxeasca s-una cultura cari nu poati sa s-alaxeasca nu poati s-armâna tu bana tu aesta lumi ayun’iusita. Nicolae Batzaria easti un scriitor cari feati pidimo s-u ascapa di la chireari veacl’ia a noastra adeti adranda sicai cu ea”.

La putan chiro dupa ti comunistil’i u loara putearea tu Românie, fu ancl’is ca eara contra a lor. Muri tu ahapsi tu 20 di brumar 1953, dupa una bana di lucru nicurmat s-di alagari prit tuta Peninsula Balcanica ti fara armâneasca.

Tu anlu 1971 isi Bucuresti un dhiscu cu poezii armânesti, pi cari Matilda Caragiu Marioteanu, academician, u spuni paravulia “Vor s-marita moasili”.

Eitura “Cartea aromâna” u dishcl’isi seria a tipuserlor a lj’i tu anlu 1989, cu “Paravuliili” al Nicolae Batzaria, ca una pricunusteari a popularitatil’i a aistor.

Tu anl’i 2003 ş-2004 isiră Bucuresti două CD-uri pi cari actorlu s-reghizorlu Toma Enache spuni cu mari hazi nai ma cunuscutili di aesti paravulii.

Cărțâ tipusiti:

• Nicolae Batzaria – Haplea tu București
• Nicolae Batzaria – Pârvulii
• Nicolae Batzaria, Const. Noe – Importanța a armânʹilor trâ România
• Nicolae Batzaria — Pirmituseri di malămă
• Turchia a junilor turţâ: di-tu lumea a islamlui, București, Editura Ancora, Alcalay și Calafeteanu, Spovedanii de catâne, nuvele din viața turcească, s.d., 1921;
• Turcoaicele, Iași, Viața Românească, 1921;
• Colina îndrăgostiților; schițe și nuvele din viața orientală, București, Viața Românească, 1923;
• Anecdote, București, Editura Societății Cultural Naționale Apostol Margarit, 1935;
• Genoveva de Brabant, Sibiu, Imago, 1993;
• Din lumea Islamului, București, Profile Publişing, 2003.

Ma nghios vruts ascultători vă dâm s-avdzâts:

KITA LA BASEARICA di Nicolae Batzaria

Spune Kita ş-iara spuni,

Iar fărtaţľi de-anvârliga,

Teşi la stani, tuţ lu-ascultă,

Până nʹelu s-lâ si frigă.

Spuni Kita:O lo-ľi tat-su

Ţi nʹi-vidzură ocľii aseară,

Căndu neşu la băsearică

Ca s-aprindu ş-eu nă ţeară.

Ţe-ş-fu mare, bre, bisearica!

Nu sâ spuni câtă-i mari.

Ş-ţi s-vedz nuntru?Thamă,frate!

Iu s-mutreşti,mintea ţ-keare.

Ş-lumi! Lumi cătâ s-cafţâ,

Ş-cănda-i mută, văr nu greaşti.

Maş doi oaminʹi tut s-incaci.

Taţi un, alant zburaşti.

Oi fârtate!, antreb viţinlu.

Aţelʹi doiľi ţi s-vârghescu?

Ţi s-ţâ creapă! el nʹi-u toară,

Nu vedz oarbe? Psăltisescu!

Ş-ia ,di naparti di uşi

Iasi un cu barba mari,

Ş-nişti stranʹi, cum nu-i vârnu.

S-lu-afli noaptea, ľeai lăhtarea.

Ţăni-n mănâ un ca cloput

Ş-tut asună ş-fudzi ndreptu.

Căti şapti…tutâ lumea

Bagâ mănʹili tut pri keptu.

Tuţ s-aplecă,s-trag din cali,

Nu-ari un s-ľi sta dininte.

Dzăcu:Sâ s-aproaki maşi di mini

Ş-am s-lu-adar eu s-ţănă minti.

Nu-nʹi ľeau ocľi iu si-duţi,

Căndu ia-ľea ninga mini.

Ţi-u mâc pânea, ţi-nʹi dzâc Kita,

Si-mi-asparim eu di tini?

Mut cârligu, nu-ľi dau oară,

Ş-pân si şuţă s-mi mutrească,

U mâcă , si-ľi facâ ghini,

Ună -n cap picurărească.

Ţe ţâ s-pari?, ľi-u-am atumţea,

Nu-aflaşi om si-ľi hibâ frică.

Ţăni minti: unui Kita,

Ţi cu dinţii ti disică.

El zgileaşti, iar alanţâ

S-sâlâghescu tuţ pri mini.

Vrea s-mi-acaţâ s-nʹi-umflâ kealea,

Nu vrea s-iasâ lucrul ghini.

Fuga Kita, fac atumţea,

Ş-pân s-dzăţi ţinţi ies dit hoară.

Fu ca zori pân loai dzeana,

A s-mi acaţă ei nafoară.

Dip kirută dusi ţeara.

Vream s-nʹi-agiutâ la furari

Ma, nu-ndreapsim, ved, cu ayiľi,

Eľi câfta, vahi, cama mari.

Ore, frate, ţi s-ľi-u dzâţim?

Nu-i trâ fugă di la oi.

Va s-ľi-ai lucrili curati

La biseariţi nu-i di noi.

RRI — Secţia Armâneascâ

Rubrica ndreaptă di: Taşcu Lala