Nicolae Iorga 150
Steliu Lambru, 06.07.2021, 20:31
Tru galleria-a mastiloru mutrinda tricutlu a româñiloru, aţea a istoriclui Nicolae Iorga easti anamisa di nai cama ancărcate di semnificație pozitivă. Aestu lucru ari dauă exighiseri. Prota easti una politică, dimi aţea că Nicolae Iorga fu asasinat tru brumaru 1940 di ună parei di legionari tru pădurea di Strejnicu, ditu nordul a Bucureștiului. Iorga fu aflatu căbati di legionari ti moartea a liderului a lor Corneliu Zelea Codreanu tru 1938 iara moartea a lui preşcavă feaţi ca elu s’hibă mitizatu. A daua exighiseari, idyea di mari simasie cumu prota, fu aţea fortumă di producție intelectuală ţi u alăsă dupu elu: aproapea 20.000 di articoli di presă și 1200 di tomuri și broșuri.
Academia Română nsimnă tora ayoñea treaţirea a unlui secol și giumitati di la amintarea al Iorga ditu 1871 pritu ună expoziție și un catalog cu documente personale facsimilate și caduri inedite. Eroulu yiurtusitu s’avea amintată Botoșani, tru nord-estul ali Românie, ca hilliu a unlui avocat. Studii di istorie feaţi la universităț ditu România, Italia, Franța și Germania și acăţă tu isapi lenu turlii di subiecte și teme di istorie ali Românie și ali istorie universală. Acăţă tu isapi și alte domenii culturale cum va hibă literatura și critica liteaară, editarea di documenti, istoria artăllei, filosofia istoriillei. Poliglotu, Iorga eara fluent tru limbile di urdinari internațională ditu aţelu kiro și s-duki ligatu di curentul cultural a sămănătorismului cari adutea ma marea tiñie a huryeatlui.
Iorga feaţi și politică la nai ma analtu nivel și, ași cum spuneamu ma ninti, politica fu aţea cari ălli adusi bitisita traghică. Fu șef di partid, parlamentar, prim-ministru anamisa di añilli 1931-1932. Ditu videala politică fu conservator, antisemit și adeptu a autoritarismului. Thimilliusi Partidul Naționalist Democrat deadunu cu avocatlu A. C. Cuza tru 1910 și anvărliga di primlu polimu mondial fu adeptulu ti intrarea ali Românie tru polimu deadunu cu statili ditu Antanta, Franța, Marea Britanie și Rusia. Fu profesor și aprucheatu a văsillelui Carol al II-lea, tru a curi camarilă avea intrată tu bitisita-a a añilor 1930.
Prezidentulu ali Academie Române Ioan-Aurel Pop, la lansarea a expozițillei ti Iorga la 150 di ani, exighisi aderența a istoricului la ideea nai cama vărtoasă ditu aţelu kiro, la naționalism. “Evocarea al Nicolae Iorga nu s’faţi aplo, câtivărăoară nu poati să s’facă ici c4ţe avu ună personalitati pănu di mardzină. Multi ditu punctilio a banăllei a lui suntu ti zburari și s-hărsiră di ansărearea a critiţloru: di la activitatea ditu tinireaţă până şi atea că avea cumăndusită un partid cari să spusi naționalistu și până la tentili a născăntoru ditu creațiili a lui. Iorga bănă tu un kiro postromanticu, tru ună turlie di romantismu amănatu, cari dădea a națiunilor rolu fundamentalu tru istorie. Di altă parti, tinireața și maturitatea al Iorga s’dipluseaşti cu perioada di destrămari a imperiilor multinaționali și formarea-a statilor naționale tru Europa Centrală și di Sud-Est. Nai cama arăspândită și avansată idee a populiloru ghidati di elitili a secolui al 19-lea avea ca idee emanciparea colectivă, alumta ti libirtati națională. Dimecu Iorga s-lugursi și să spusi ca hiinda un naționalistu.”
Adză, mutrinda năpoi, năili bărnuri suntu cu mintea ta s’nu hibă simfuñi cu alidzerllli fapti di năintașlli a lor. Ama Ioan-Aurel Pop cundille ti putearea di seducție pi cari ună idee u faţi tu kirolu a llei. “Naționalismul yilipsea atumţea vrearea ti identitatea a populiloru pritu limbă, obârșie, pisti, tradiții, folclor. Aţea identificari a intelectualilor, a elităllei prăxită, cu a loru populi agiumti cu kirolu moderne, fu cultivată, ndrupătă și teoretizată di romantismu ahurhinda cu Johann Gottfried Herder. Ti aţea, tră Nicolae Iorga romantismul eara aproapea idyealui cu naționalismul. Nicolae Iorga bagă sumu semnul a egalitatillei anamisa di școala romantică și școala naționalistă, lugrseaşti că activitatea istorică di haractiru romantic eara ndreaptă ti niscănţă scupadz naționalişti. El cundilleadză că Școala di Analte Studii di Paris eara atea cari ălu avea căndăsită s’acaţă calea di cătă curentul romantic, dimi naționalistu, cătră metoda seertă și strictă a mărturiillei documentilor.”
Furteaţa ti nipistipseari ţi u avu naționalismul tru secolu 19-lea nu fu ici ti niacăţari tu isapi. Aţea furteaţă poti s’hibă vidzută şi adză acă numata easti ună idhee ţentrală. Ioan-Aurel Pop. “Adză noi spunem că pritu romantism s-distiptă spiritul național iara tru kirolu al Iorga să spunea că s’avea diştiptată spiritlu naționalistu. Populu, pritu cari Iorga akicăsea huryitimea, și eara ti dealihea maca 90% ş-cama ditu români eara atumţea huryeaţ, eara creatorlu a tutulor valorlor naționali. El să spunea ca hiindalui națiunea tru tuti timpurli cari nu eara altuţivs că maş ună videală a huryitimillei. Neise, tră Iorga, s’eştă naționalistu nsimna s’eştă democrat di itia că națiunea eara reprezentată di huryeaţ. Etimologhicu zburănda, exighisea Iorga, zboarăli latin și grec cari exprimă noțiunea di populu, dimi populus și dimos, eara sinonimi. Și atumţea, cum națiunea eara isa cu populu și cu naționalismul iara demosul cu democrația eali eara noțiuni sinonime. A deapoa cara naționalismul yilipsea turlia superioară di solidaritati a popului, atumţea el nu putea s’hibă că maşi democrație. Aestu eara naționalismul tru concepția al Nicolae Iorga.”
Cathi unu bărnu ari credzurli a lui ei și nu di pțăni ori credințili aduc ma multu arău și trăñipseari dicât avea naeti s-u facă. Istoria nu giudică oamiñilli și ideili a lor ama lipseaşti s’li exighisească. Avantajili a posteritatillei suntu că ea poati să spună atea ţi tră anterioritati eara un yinitoru nilimbidu.
Autoru: Steliu Lambru
Armânipsearea: Taşcu Lala
