Agenda armâneascâ – 2013.01.01

Aşi cum ştiţ meslu ţi tricu Dumnidză lu lo la el pi marile soţ a armân’lor, parlamentarlu European Lluis Maira de Puiq. Aduţim aminte că istoriclu şi politicianlu spaniol-catalan muri tru dzua 13 andreu 2012. Di numa a lui si leagâ Recomandarea 1333 trâ ndrepturle a armân’lor.

Hristu Steriu, 15.01.2013, 12:25

Tu 13-li di Andreu 2012, muri, oara-l’i bunâ aclo iu dusi tru paradis pi aeste dzâle di sârbâtoare, istoriclu şi politicianlu Lluis Maria de Puig. Un documentu importantu trâ bana politicâ a armân’lor tru naua Europâ, di la işita a secolului 20 di leagâ di numa a lui, Recomandarea 1333. Aminta la 29 alonar, tru anlu 1945, anlu di bitisitâ a doilui polim mondial, Lluis Maria de Puiq, fu un politician suţialistu, ţi alumtă trâ unâ Europâ ale irine şi armonie.

Fu lider a partidlui suţialistu, şi di-tru 1979, membru a parlamentului. Di-tru 1996 pânâ tru 2004 fu coordonator a delegaţiilor internaţionale trâ Gruplu Socialistu. Avu multe funcţii importante la Consiliul a Euro[pâl’ei. Tru an’l’i 1997-2000 fu prezidentu a a Adunaril’ei parlamentarâ a Consiliului ale Euro[pâ.

Trâ agiutorlu dat a banâl’ei etnicâ, a limbâl’ei şi a culturâl’ei şi trâ ndrpturle a armân’lor, fu aleptu ca unâ recunoştinţâ di partea a armân’lor, Doctor Honoris Causa a Universitatil’ei di Constasnţa, România, câsâbălu di la Amarea Laie, doilu câsâbă ca importanţâ ale Românie, aclo iu bâneadzâ mulţâ armân’i.

Maca tru 2008, la dzuua di naştire a l’irtatlui profesor doctor Vasile Barba, mortu la 20 octombriu 2007, parlamentarlu catalan, tru calitatea a lui di preşedinte a Adunaril’ei a Consiliului ale Europâ, scria un mesaj di omagiare a soţlui a lui armân, tora, la moartea al Maria de Puiq, un aleptu mesaj di paraguriseare pitreaţe poeta Kira Manţu:

Pariyurii tra Lluis Maria de Puig

Cartea alu de Puig cata CMA

Caduru di la CE – 24.06.1997

LLUIS MARIA DE PUIG

(1945-2012)

Armânjilji kirurâ unu mari sotsu shi unu alumtâtoru di simasii trâ-ndrepturli a loru culturali.

Nu shtimu câtu va s-armânâ numa alu de Puig tru isturia spanikeascâ icâ atsea catalanâ, ama, siyura, numa a lui va s-hibâ daima ligatâ di isturia mudernâ a Armânjiloru.

Elu fu suflitlu a RicomandariljeiDimândariljei 1333“. Fârâ vrearea shi alumta a lui nu va sâ s-aminta aestu singuru documentu mudernu trâ limba shi cultura a Armânjiloru.

Nâ easti greu s-pistipsimu câ nu va s-mata n-adunămu cu elu. Câtu lucrâ la Cunsiliulu ali Evropi, nu avea kiro multu, ama daima delegatsiunea armanjiloru intra prota tru biroulu a lui, aca nafoarâ ashtipta minishtsrâ di lucri xeani ditu vâsilii mări. Shi daima nâ spunea câ ari miraki sâ s-adunâ cu armânjilji, sâ s-ducâ tru locurli armâneshtsâ, cându va s-alasâ lucurlu di politicâ…

Kiro di 20 anj n-adunămu cu elu Strasburg, Freiburg, Paris, Barcelona — aclo iu lu-adutsea lucurlu di politicâ. Cându avea adunări Paris, nu s-agârshea canâoarâ s-lja tilifonea alu Iancu Perifan shi Niculaki Caracota shi s-facâ muabeti trâ-ndauâ sihăts…

Suflitlu a lui di catalanu, uruta catandasi tsi u tricu limba shi cultura a lui di dada, lu-aprukearâ unâ sh-unâ di Armânji.

Protlu armânu cu cari lo ligaturâ shi di la cari-nvitsă câ tu Evropa ari unu populu vecljiu cu unâ limbâ shi culturâ tsi nu ari vârâ-ndreptu — fu prof.Vasili Barba. Atseali tsi li-avdza di la Vasili Barba, canda eara idyia cu-atseali tsi li-avea tricutâ sh-elu, tu alumta a lui trâ-ndrepturli a popului catalanu… Nâ pirmithusea daima cumu lucrarâ catalanjilji cându Franco l-avea loatâ-ndreptulu sâ sh-azburascâ limba shi daima nâ spunea s-nu nâ kiremu nâdia… shi s-nu trâdzemu canâoarâ mâna di la alumta trâ-ndrepturli a noasti.

Cându s-thimiljiusi Cunsiliu ArmânjiloruMakidonarmânjloru, apruke cu mari harauâ s-hibâ membru di tinjie. Cartea tsi u pitricu cu atsea furnjie spuni ma multi di tuti zboarâli tsi putemu noi s-li-arâdhâpsimu aoa…

Lluis Maria de Puig futinjisitu ca unu mari evropeanu. Shi-u vrea multu di multu identitatea catalanâ, ama tutu ahântu avea tru vreari tuti axiili culturali evropeani. Eara di-atselji evropeanji trâ cari Evropa-nyisatâ a yinitorlui eara a bânariljei deadunu a identitătsloru.

Lu cânâscumu shi ca omu; nu ptsâni ori nâ zbura di fumealja a lui (nicukira shi dauli feati) shi tutu anyisa la dzuua cându va s-aibâ ma multu kiro s-lu treacâ deadunu cu eali… Kirolu vini, ama fu multu shcurtu…

Canda lu-amu dininti: shcurtu di boie, cu molavu sumuarâsu, daima etimu s-ti-ascultâ, s-tsâ da unâ urnimii, acâ, kirolu lu-angâsâia daima…

Nu shtiu tsi lângoari avu, di lu surpă ahântu ayonja, ama ânj si pari câ kirolu fu lângoarea tsi-lj curmă bana… Daima s-plândzea di xikia di kiro!

Sâ-lj da Dumnidzâ arâpasu lishoru shi noi, Armânjilji, s-lu-adutsemu daima aminti!

Kira Mantsu

18.12.2012

Carti di la Lluis Maria de Puig

Vrutlu a meu sotsu, Iancu Perifan,

Mi hârsiiu multu câ n-andâmusimu Strasburg deadunu cu sotslu a nostu, Steryiu Samara sh-deapoaia Paris, tu 10-li di Sumedru, cu Niculaki Caracota.

Mini prindi s-vâ hâristusescu sh-hiu multu minatu di uspitsâlja tsi voi tuts nj-u spusitu pânâ tora, ahurhindalui cu profesorlu Barba shi altsâ sots armânji cari mi tinjisirâ fârâ aradâ.

Sotslu a nostu Niculaki Caracota ânji câftă unu zboru ti andamusea sutsatiloru armâneshtsâ ditu Balcanu, tu Arbinishii, shi lâ pitrecu minduierli di ma-nghiosu.

Cumu tuts shtits, mini andrupăscu cu pisti alumta ti limba shi cultura Armânjloru. Ca unu Catalanu tsi hiu, nu puteamu s-armânu niduchitu la catandisea di adzâ a Armânjloru cari, ca shi-a Catalanjiloru di multi eti, adzâ nu potu sâ-shi aveaglji limba shi cultura a loru.

Apruchearea mea di-alumta voastâ fu multu limbidâ: ma puturâ Catalanjilji di anâchisirâ shi-amintarâ, tu chirolu ditu soni, ndreptulu sâ-shi ufiliseascâ limba a loru tu Catalania, Valencia shi Insulili Baleari, câ tse s-nu-alumtămu tra s-ascâpămu shi limba armâneascâ?

Apandisea la aestâ antribari fu lucurlu-a meu trâ limba armâneascâ, cari easti, dupu mini, unâ multu mari aveari culturalâ, unâ avutsâlji di latinitati cari yini ditu unu chiro multu dipârtosu, shi cari va vigljeari — fârâ di altâ — câtu mari va s-hibâ curbanea!

Ahurhimu alumta deadunu, shi lucrânda fârâ acumtinari, amintămu, cu agiutorlu a Consiliului ali Evropâ, RecomandareaDimândarea 1333 – tsi avuiu ihtibarea s-u aducu nâintea a Adunariljei Parlamentari. Aestu fu unu mari momentu, tsi-adusi nâdii shi câljiuri nali ti limba shi cultura armâneascâ. Ama chirolu tricu shi, cumu s-veadi adzâ, craturli cari simnarâ, nu-aspusirâ canu sinferu trâ bâgarea tu banâ a pripuniriloru ditu Dimândari trâ anvitsarea shi-avigljearea a limbâljei armâneshtsâ.

Mutrescu sh-vedu cu anvirnari shi niheamâ nârâiari nitinjisearea a pripuniriloru tsi li featsi Consiliul ali Evropâ. Ama, aestâ catandisi nu easti ti-astrâxeari! Tr-atsea minduiescu câ sutsatili armâneshtsâ deadunu cu institutsiunjili internatsionali, lipseashti s-dutsemu nâinti alumta. Tr-aestâ, mi hârsescu câ bâgats pi cali adrarea a Consiliului Armânescu shi v-ancuragedzu s-v-apârats cauza voastâ tu cathi cratustatu iu bânats.

Avets tutâ andruparea mea shi-amu nâdia câ, atumtsea cându va s-yinâ chirolu, va s- avets shi-andruparea di la Comisiunea Culturalâ a Adunarilei Parlamentari ali Evropâ. Aestâ andrupari nu easti mashi cu zboarâ (retoricâ). Ashi cumu vâ dzâshu Strasburg shi Paris, cându n-andâmusimu, va s-ahurhescu alti initsiativicăljiuri. Va s-adaru altu Raportu ti Adunarea Parlamentarâ, va s-ljiau ligâturâ cu tuti guvernili a craturiloru iu bâneadzâ Armânjilji shi va l-aducu aminti câ Evropa yinâtorlui easti atsea a diversitatiljei, a pricunushteariljei a minoritătsloru, a pluralismului culturalu. Shi va lâ dzâcu, nica unâ oarâ, câ limba di dadâ nu easti mashi unâ cali di comunicari, ahoryea shi unicâ, ama easti ma multu – unâ clirunumie culturalâ sh-di la pâpânji, easti parti di arâzga a omlui shi, mansus di tuti, easti unu ndreptu a omlui. Limba iasti unu ndreptu. Armânjilji au ndreptu la limba a loru.

Amu nâdia câ aestâ nauâ cali di câftări trâ limba shi cultura armâneascâ, va nâ hibâ ti hâiri shi va s-agiundzemu la amintări dealiheaconcreti. Easti unu procesu democraticu shi fondamentalu culturalu cari poati s-lj-agiutâ Armânjilji, anvirnats i câpâits di ahântâ niachicâseari di partea a guverniloru/chivernisiloru, tra s-nu cadâ tu mintâturi polititsi nivruti. Trâ imnarea nâinti pi-aestâ cali mintimenâ shi pragmaticâ, va mi-avets daima ninga voi. Cu-aestâ furnjii, câ mi câlisitu s-potu s-hiu luyursitu Membru ti Tinjie tu Consiliulu Armânescu, vâ dau apandisea trâoarâ: Ye, aprochiu cu mari harauâ shi haristusescu ti tinjia tsi nj-u fâtsets!

Cu nai ma bunili urări trâ limba sh cultura armânâ shi ti tuts sotslji a mei armânji.

18.10.2005

Lluis Maria de Puig,

Senatoru,

Prezidentulu la Delegatsiunea Spaniolâ

Prezidentulu a Gruplui Socialistu di la Consiliulu ali Evropâ