Român’il’i de nângă noi – Preşed etniţ român’i Bulgaria, Ivo Gheorghiev

Roxana Iorgulescu Bandrabur spune: “Hibă ţi conversaţie pi teme oficiale, purtată cu preşedintile a etniţâlor român’i din Bulgaria, Ivo Gheorghiev, si transfoormă cum ninţe nu ti aştepţâ într-un lungu bair di spuniri lucre niştiute mutrinda limba româna, tradiţiile şi arădzâle a ţilor pi care îl’i reprezintă. Aşi că vine aproapea hirescu intribarea: “Care vâ înviţă pi Dvs. româneşte şi mai ahoria care vâ are insuflată ideea aesta s-vâ u ţâniţ română, s-nu vâ alâsaţ azvmtu, aplucusit di toate presiunile ?”

Marius Tiţa, 02.02.2019, 04:58

Ivo Gheoghiev da apandisea:

“Păi, niţiun om nu mi-are înviţată. Eu voiu să spun că aestu lucru easte aproapea tradiţie. Aesta voiu să spun cu mâril’e, că străbunicul/străpapulu a meu alumtă la Turtucaia contra armatâl’ei română, după care fu prizonier. Fu prizonier di polim la Bucureşti, iu fu contactat de căpitanulu Ion Antonescu, atunţea, mai târdziu mareşalul Ion Antonescu, care lu agiutăă mai târdziu, fu 3 ani di dzâle [prizonier], după care si toarnă în Bulgaria. Ninte di aesta fu invitat, tru 1918, la marea Unire, şi în ciudia faptului, la Alba Iulia fu aesta, buniculu/bunlu pap a meu cu ninca 5 persoane, di iu avea adusă un flamborion: care flamborion era cu tricolor, ama pe lungu, nu eara aşi [cumu-i tora] — pi verticală, că eara pi orizontală –

pi care culoarea/hroma di-tru mese scria cu creion chimic, macă si mai ţâneţ minte exista nişte creioane chimiţe mai ninte —

pi care scria “Unirea”. Aestu flamborion fu vrearea a străbunului a meu, a lu pap-auşlu Gheorghe, să-l înmormintăm cu el, când plecă/fudzii di anamisa di noi, şi io ţân minte că bunica/baba-moaşe atumţea, tamam cum adetea la olten’i, si bagă-n sin, aclo, sare, pâne, şi nu ştiu ţe, şi bunica nu anvăli tru distimelea din sin cum eara, pânea şi sarea tru steagulu/flamborionulu respectiv.

Aesta u feaţim. Tsân minte cum spunea istorima, cu ţe mândrie, cu ţe pirifan’e u spunea istorima. Ma că saga a lui balcanică, aşi să dzâc eu, di aform’ia că eu hiinda cetăţean bulgar, român di origine, alumtăă unâoarâ contra Româniil’ei, ună oară contra Bulgaril’ei, ună oară contra Serbil’ei. Aşi că, tricu prin toate armatele aestea balcaniţe, şi sigura îl loa la polim. Ama, cama multu spunea cându fu “prizonier”, dzâc eu în ghilimele, în România, di aform’ia că spunea “Taică ahâta ciocolată ţe m’i-aduţea căpitanulu a meu incât — dzâţe — niţi nu vâ u treaţiţ cu mintea. Ama, dumnil’ea lui ţe făţea ? Seara cându si turna acasă, si turna aclo iu stătea, gazda, iu [stătea], şi dzâţe, când-ţido m’i-aduţea sau halviţă, sau ciocolată, sau ma că si nu avea ţi să-m’i aducă, rupea nişte corcoduşe, purne aghre şi m’i-aduţcea purne/corcoduşe, m’i le bâga ntru mână şi dzâţea: “L’ia, Gheorghe, l’ia di măncă şi tine ! “

Eu – dzâţe Ivo Gheorghiev – nu mi-am minduită tora di oară să scriu ună carte, ama escu obligat s-o facu aestă, şi — cum s-dzâc eu – simtu ună obligaţie; di aform’ia că aceste lucrei nu si feaţira maşi cu papulu a meu, si feaţira la mai mulţâ. Deci, când fu atumţea, în treişpe, la 1913, polimulu la Turtucaia, atumţea, într-ună noapte el’i ştea că si aluptă cu ruşi, da, şi avdzââ că zburăscu româneşte. Si atumţea piste frontu… Si avdza, noapte, s-avdza mai ghine. Spunea el, — şi zice: “Intribaiu < Di iu hiţ voi, mă, di iu hiţ?> Hiţ român’i?, că aşi-m’i pare după zbor.” Vârâ, din România, atuţea după ţi zburâ pisti frontu dzâse: “Avdzâţ, ficiori? Mâne, si da un atac mare. Să nu tradziţ tru noi, că nâ vâtâmăm şi murim ca cân’il’i pi fronturi.” — spunea paplu.

Easte atestată în istorie înfrăţire între armata bulgară şi armata română. Ama, la noi în Bulgaria si spune că si feaţe înfrăţire între bulgari şi ruşi. Aţea ţi eara inadmisibil.

Si, aţel ţi zbura piste frontu dzâţe: “Să şuţâţ, să turnaţ puştile/tufechile cu patulu, cu lemnul, nâinte ca să vă cunoaştem că hiţ a noştri.” El’i turnară puştile cu patulu năinte. Dzâse paplu a meu: “atumţea si deşcl’ise frontul şi apoia nă aprucheară. Intrarăm, m’earsim, m’earsim multu, alâsăm puştile/tufechile toate deadun la un loc.” După cum dzâţea papulu, diapoia îl’i dusiră la Bucureşti, întrun lagăr de prizonieri.

De fapt, într-ună dzuuă treaţe Antonescu pi nângă el’i, şi-l’i avde că zburăscu româneaşte. Si dzâse: “Ficiori, care ştie româneaşte, să si scoală în cicioare !” Si si sculăă, ama, nu un-doi că, regimentul intreg, care eara aclo prizonier. Atumţea el îl’i lo şi-l’i pitricu, nu-l’i pitricu pi frontu, îl’i pitricu aclo dinâpoi. Dzâţe: “mulţâ di noi făţea mâncare.” Nunulu, străbuniculu meu, papu-auşulu, fu dus la un doctor francez. Eara sanitar; şi aclo, după ţi venii la hoară, venii din prizonierie, el eara şi doctorulu/iatrulu a hoarâl’ei, că atumţea nu avea… Făţea injecţii, scotea dinţâ, făţea pansamente la toate turliile di arăn’i. Aşi că, a m’ia multu arău îm’i pare atumţea când easte zborulu de un polim, sâ nâ spunim care easte mai gione, care are puteare mai mare, care avimse, pi care aazvimse. Ama, să mutrim nâheam diferit la aeastă problemă. Să mutrim din partea omului, şi să videm din partea suferinţelor. Di aform’ia că, şi di-ună parate şi di altantă fură ficiori, ficiori care şi-alăsară bana pi frontu în numa a unor interese.

Autor interviu: Roxana Iorgulescu Bandrabur

Enciclopedia RRI: Palatulu a Culturâl’ei di Iaşi

Modernizarea a Româniil’ei are însimnată trâ Iaşi, fosta capitală a Moldovâlei, ună întârziare faţă di Bucureşti, capitala a Româniil’ei Unită. Ama Iaşiulu cunoscuu şi el fazile a modernitatilei urbanistică, apariţia a Palatului a Culturâl’ei dreptu binaie/casă-simbol hiinda ună aştiptată, ună promisiune pi care primulu suveran român Carol I di Hohenzollern-Sigmaringen şi elita politică şi-u ţânură faţă di moldovean’i.

Ună şcurtă călătorie în istoria a Palatului ali Cultură, ază ună impresionantă prezenţă tru peisajulu ieşean, avem realizat împreună cu Lăcrămioara Stratulat di la Complexul Muzeal Moldova: “Aoaţe fură curţâle domneşti, iar după abdicarea forţată a lu Alexandru Ioan Cuza şi v’inearea a lu Carol I la conduţirea a ţarâlei, la prima vizită a lui în Iaşi, Carol promise a ieşean’ilor că va lâ adară îndauă case monumentale, întră care şi un palat di justiţie, un palat administrativ. Aestu lucru si feaţe cu diaver, chiro di 19 ani durăă construirea, arhiusită tru chirolu a lu Carol şi terminată rui chirolu a regelui următor, Ferdinand I. Are durată ahât di multu di aform’ia că traversă perioada primului polim mondial, an’il’i grei a refugiului di-tru 1916-1918 cându proiectantul a palatului, I. D. Berindei, arhitectu avdzât, fu ananghe să l’ia cathe oară casa/binaia di la arhiusită şi s-u refacă. Cathe oară nu fură pâradz trâ continuarea a lucraril’ei aşi cum vru arhitectul I. D. Berindei.”

Arhitectul Ioan D. Berindei fu ună numă importantă a arhitecturâl’ei română di-tru a doaua giumitate a secolului 19. Unulu di adepţâl’i a stilului arhitectonic neoromânescu, Berindei şi-asumăa misiunea tra să bitisească palatulu ieşean. Lăcrămioara Stratulat dzâse: ”El fu al doilea din familia lui care feaţe ună şcoală di arhitectură la avdzâta Universitate din Paris, un om care mindui ună binaie/casă di 36 di m’il’e di metri pătraţ, ca pi ună structură lişoară, ţi cara că ahât di mare şi voluminoasă, aşezată pi un sit arheologhic. Aestu lucru da ună particularitate ahoria a binailei şi di aoaţe poate să transpară şi geniul a lui: faptul că reuşi să facă ună casă care să rezistă la mările cutrembure, aţel di-tru 1940, ţel di-tru 1977 şi următoarile. Casa nu-are cunoscută distrudziri majore din cauza a cutremburilor, ama are cunoscută unăo perioadă baia tristă tru doilu polim mondial, ună parte a l’ei hiinda afectată di bombardamentile armatâlei sovietică, apoia di armata ghermană. Zonile bombardate fură refăcute într-un chiro cama şcurtu. Berindei mindui aestă structură multu mare într-un stil neogotic flamboaiantu care are ama în interior şi numeroase accente di stil arhitectural romantic.

Lăcrămioara Stratulat descrise şi stilurile arhitectoniţe care pot să si veadă la Palatul a Culturâlei: “Si ved doauă stiluri, unulu mai sobru şi altul mai puţân sobru şi intervenţia a doi regi importanţâ. Stilul mai sobru easte ţel a lu Carol I şi stilul mai puţân sobru a lui Ferdinand I, ama şi mai ahoria a reginâlei Maria care impuse curente multu la modă la arhiusita a secolului 20. Mi refer în mod ahoria la aţeale doauă uşi di la intrare şi la uşa di la intrare a ţil’ei mai mare sală din palat, Sala Voievozâlor, realizate în stilul art nouveau. Regina Maria eara cu mare vreare trâ stilul art nouveau şi amprentile a l’ei si ved tru multe zone din Palatulu a Culturâl’ei. Prima destinaţie a binail’ei fu aţea di palat ali justiţie, di palat administrativ. Aşi si expliică somptuozitatea a săl’ilor principale. Di-tru 1955 el l’ia ună altă destinaţie, aţea di palat a culturâl’ei, aoaţe hiinda adăpostite/apanghisite patru muzee cu tese naţional şi un chentru zonal di restaurare şi conservare a bunurilor di patrimoniu mobil. Aţeale 4 muzee sunt: Muzeulu di Istorie a Moldovâlei, Muzeulu ali Ştiinţă şi Tehnică ”Ştefan Procopiu”, Muzeulu di Etnografie a Moldovâl’ei şi Muzeulu di Artă.”

Construirea fu ună greauă, obstacolile fură unile care ţânură di chiro. Lăcrămioara Stratulat: ”Construirea propriu-dzâsă a binailei arhiusi tru anulu 1906, proiectul strâxi în decursul a timpului numeroase modificări. În timpul a primului polim mondial si dănăsi construirea, în timpul a refugiului aoaţe fu spital di campanie, şi tot aoaţe fură cantonate trupile române, ţânânda isape că eara ţea mai mare casă din căsăbă. Di punctul di vedeare a arhitectului, alâxirea a destinaţil’ei ali casă, a unei casă care nu eara etimă, nu-l’i feaţe ghine a construcţil’ei. Prin urmare, după retradzirea a trupilor la Bucureşti, el fu anaghe să refacă ună parte di elementile di arhitectură artistică, baighi deteriorată. Şi di aform’ia că Berindei are mizată pi un anumit buget care fu multu aghon’ea depăşit, arhiusi să-şi caftă soţ să poată să înlocuiască anumite materiale di construcţie la preţuri mai m’iţ, ama să nu facă rabat di la calitate. Easte, di exemplu, di menţionat invenţia a lu Henri Coandă, a unui cimentu mai ahoria. Cum restaurarea a unei binaie înseamnă turnarea a l’ei la formula iniţială, cu agiutorulu a unor specialişti lu xanaadrăm aţel ”bois ciment”, care si veade perfectu, aşi cum vru Berindei şi aşi cum vru şi Coandă, ca lemnul di cupaciu. Textura easte a lemnului di cupaciu şi sunetulu easte a lemnului di cupaciu atunţea cându ciocănim/ciucutim într-un lambriu.”

Palatulu a Culturâl’ei di Iaşi doomină ază chentrul a fostâlei capitală a Moldovâlei. Şi easte, aşi cum lişor putem s-nâ minduim, unulu di locurile care merită vizitat di care nu agiundze aclo. (Şt.B)

Autori: Marius Tiţa, Steliu Lambru

Armânipsire: Hristu Steriu