In Memoriam prof.dr. VASILE BARBA (15.02.1918-20.10.2007)

Un alumtâtoru ti ascâparea a limbâllei şi a culturâllei armâneascâ

Tașcu Lala, 15.02.2023, 12:57

In Memoriam prof.dr. VASILE BARBA (15.02.1918-20.10.2007)

Un alumtâtoru ti ascâparea a limbâllei şi a culturâllei armâneascâ

Autoru: Prof. Dr. Katharina Barba

Apriduţearea: Taşcu Lala (RRI)

Pritu votulu ţi lu-deadi Adunarea Parlamentarâ a Consiliului ali Evropâ ti ’’Recomandarea 1333/97”, cari pruvidzu andruparea a lucârlui ti ţânearea tu banâ şi criştearea a limbâllei şi a culturâllei a armâñiloru, ta s-ufiliseascâ limba di dadâ tu sculie, bâsearicâ, mass-media şi alti ahtãri fu un evenimentu di mari simasie tu isturia a aluştor añi ditu soni ti aestâ etnii, votu ţi spunuui şi pricunştearea câ limba armâneascâ sâ zburaşti.

Aestu amintaticu spunuui ti scutearea ncap a lucârlui, pritu cilâstâsearea a profesorlui dr.Vasile G. Barba, tu unâ alumtâ niacumtinatâ chiro di dechenii, faptâ cu vreari, apufuseari tu mindueari şi ahârdzearea-a chirolui/ multi oari pânâ di mardzinâ cu mari curbani.

Dealihea easti, ama cara va sâ spunemu, câţe ,,lucrâ multu, pân di mardzinâ ta s’bagâ tu practiko votarea ali Recomandari/ Dimãndari 1333/97”, ama nu easti di primansus niţi spunearea, câ ,,Vasile Barba fu iniţiatorlu, motorlu, mintea, inima şi suflitlu aliştei Ricomandari”.

Largu di mini naetea, ta s-lu spunu ca vârâ sâmtu, nicukirlu a meu, ama tu añilli ţi tricurâ, ş-ma multu añilli ditu soni, duchiiu, câ sâ spusirâ niscânti zboarâ alâtusiti, multi di eali ş-di furñiia a ixichillei di cânuşteari.

Vasile, vârnâoarâ, nu s-apârâ, nu ş-kiru oara cu lucri lâvoasi. Cându nâscânţâ s-’’armâtusea cu peanili” a lui, totna spunearea ,,Nu-ari ţiva, va s-acaţâ, va s’aibâ hâiri, ma s-ducâ lucârlu ninti”. Vahi di aestâ furñiie s-agiumsi s-hibâ spusu nâscânti ori tamamu alliumtrea di cum eara averlu, cariţido insu spusi ţi vru, ama nu-lli si câftâ giueapi.

Ti aţea va s-caftu mini sâ spunuu nâscânti lucri ţi suntu cadeaalithea, averuri aşi cum li bânaiu ningâ elu, tu unâ nicuchiratâ, kiro di 55 di añi, di-ñi cânâscui nicukirlu pânu tu ahândusimea-a suflitlui.

Nu voi sâ spunuu câ va s-facu unâ pârâstiseari pânu di mardzinâ, ma voi s-cundilledzu ş’mi facu pişmani, câţe duchescu câ nu s-poati, sâ spunu, aşi cumu ñi-aveam bâgatâ tu minti, axitili, la tuţ soţlli a lui, a curi agiutoru fu di mari simasie tu alumta a lui, ş-caftu llirtari ti ixichea câ nâscânti lucri nu va s-potu s-li spunu, ghini ma, nu cu a mea vreari.

Vârnâoarâ nu minduiamu, câ va s-yinâ dzuua cându vrutlu a meu nicuchiru, aestu omu cu ahântâ puteari, nu mata va s-hibâ ningâ mini, ş-câ va s’amu borgea ta s-dau apandisi tu loclu a lui.

Ti aţea, zori ñi-yini, s’nyrâpsescu aesti arâdârichi di zboarâ. Ama, minduescu câ va s-potu s-li zuyrâpsescu nâscânti lucri, nica ş-ditu bana a lui, di nicukhiratâ, cari sâ scoatâ tu videalâ, cadealithea, caractirlu aluştui omu şi alumta a lui ti cauza armâneascâ.

Ti spunearea-a nâscântoru pâristiseri cama minutişu, suntu cllimaţ soţlli a lui armâñi ma tiniri.

Añi arada, Barba ş-frimta mintea, a curi s’llialasâ Biblioteca Armâneascâ, timilliusitâ di elu sum vigllearea a Universitatillei di Freiburg, di agiumsi tu catandisea dramaticâ a leghendarlui afendico cu trei ficiori, isa-isa axiziţ ş-vruţ, cari avea maş unu nelu ţi adra nişeñi.

Afendicolu, cu deaspirlu tu inimâ, aflâ calea, ta s-facâ cumandu ti dauâ imitaţii, ta s-nu-lli-nvirinâ niţi nu di fcirolli a lui vruţ.

– Cu aestâ minti nkisi şi Barba ta s-u-adarâ dipli-dipli biblioteca. Ghini ma, nu-avu câbili, nu-lli deadi di mânâ sâ scoatâ ncapu aestâ mirachi. (Ama, nica nu easti amânatu, ahtãri lucri va s-ndreagâ ş-tu yinitu.)

Pânu tu soni, Vasili Barba apufusi, câ tutâ activitatea a ,,Uniunillei trâ Limba ş Cultura Armânâ”, a ,,Ţentrului Evropeanu di Studii Armâneşţâ” di Freiburg, cu revista culturalâ ,,Zborlu a Nostru” nica ş’tutâ ,,Biblioteca Armâneascâ”, (deadun cu tiñiia a manuscrisilor, ţi vru s-li tipuseascâ, ta s-poatâ s-li ghivâseascâ cât cama mulţâ, ama maş elu golu, cu lucãrlu, nu putu s-aprâftâseascâ), s-hibâ mutati Bucureşti tu mâna a vrutâllei a lui sorâ, Chiraţa, cari añilli tuţ, lo parti la acţiuñili a lui. Chiraţa, sora Margareta, fraţllii Mihai, Nicu şi Valentin nica ş’nipoţlli di fraţ şi surâri ş-nu dip tu soni hillea Cristina şi Gabriela, dzinirlli Mihai şi….., lu-andrupârâ di tuti pârţâli şi-lli deadirâ curayiu, ş-furâ ningâ elu cu vrearea a lor la tuti acţiuñiili a lui.

Ş’câţe şteam câ şi doamna avocatu Chiraţa Meghea poartâ tu suflitu idyiul idealu, idyea vreari şi tiñii ti limba şi cultura maternâ, idyealui cumu llirtatlu a meu nicukiru, escu cândâsitâ, câ-ñi feciu borgea, pi ilikia ţi escu, di u dedu tutâ activitatea, simfun cu vrearea a nicukirlui a meu, a sorâllei a lui, ş-escu cândâsitâ câ va-lu ducâ ma largu aestu lucru tu spiritlu al Vasili Barba.

Ea lu-andrupâ, fratili a llei, naima multu, ea aprâftâsi cu lâcârñi ntroclli ş-cu câftãrli niacumtinati, s-mi cândâseascâ, aţea turlie câ aprucheai cu mari ponu tu suflitu, sâ-lu dau vrutlu a meu nicuchir ta ş-aflâ arihatea tu Mirminţâlli di Bucureşti, largu di mini ş-di taifâ.

Ti furñiia câ lu-agiutai pi hiotea a kirolui, tu-aeşţâ mulţâ dzâţ di añi la tuti minârli a lui, ti fara a lui, feciu aestâ curbani, ta s-lâ da di mânâ la tuţ armâñilli, sâ-lu pitreacâ calea ditu soni şi s-nu ncheadicu mini aţea ditu soni furñii a nicukirlui a meu, ta s-lli-aibâ nica nâ oarâ anvârliga di elu câtu ma mulţâ di vruţlli a lui soţ, ti cari elu cilâstâsi, nâpoi s-u-aprindâ, pira, a-limbâllei ş’culturâllei a strâpâpâñilor, cari s-lâ ngâldzascâ suflitli şi s-lâ luñineadzâ calea.

******************

Ţi adrã Barba? Ţi hâirlâticu adusi Barba?

Ţi ari la thimelliu spunearea, câ easti iniţiatorlu, motorlu, mintea, inima şi suflitlu ali Recomandari — Dimăndarea 1333 ?

Ahândosu ciudusitu ti aţeali ţi li vidzu ş-li tricu cu furñiia câ dusi s-veadâ locãrli iu s-amintâ, câtâ tu anlu 1965 hala greauâ a farâllei a lui, nu-ari spuneari câtu lu-frimta. Elu duki, câ voru loari apofasi, altâ turlie nâulu bârnu nu-ari ta ş’azburascâ limba di dadâ. Di atumţea, tutâ putearea-a lui, tutâ axia a lui, ti cândâseari, u-aspusi ti aestâ cauzâ. Feaţi cercetãri tu documenti di istorie, s-urdinâ cu oamiñi cu anami armâñi, cu cari s-andâmusi şi zburândalui cu foc, cu cât ma mulţâ armâñi ditu vâsilie ş-ditu xeani cu furñiia a voltiloru, a excursiilor, ţi li feaţi cu fumeallia tu xinâtati, elu ahurhi s-lu-scoatâ tu videalâ lucârlu armânescu, sâ-lu facâ cânâscutu, ufilisindalui tuti câlliurli şi hâlãţli ţi li avu, s-hibâ dukimâsitâ tu mintea ş-tu inima-a armâñilor ama ş-tu tutâ lumea. Adrian Pâunescu lu-aspusi aestu lucru tu articolu a lui: ,,Alumta ti Armâñi”: ,,…Apelu ama fu faptu, aoa ş-vârâ 20 añi. Zborlu, ARMÂNU s-aştirnu, preayalea-ayalea tu sinidisea naţionalâ.”

Barba s-cânâscu cu personalitâţ politiţi, suţati, ministeri, di aduţea dinintea a tutâloru câftârli a lui ti andrepturli a armâñiloru, memorii la forurli superioari axiziti.

Protili câftâri li tipusi tu 1976 tu revista-a profesorlui Drãgan ,,Noi Tracii”, Milano, deapoa tu tuti documentili pitricuti la CSCE: Madrid tu 1980, (cându eara nica tu România ş-nu putu s-ducâ personalu Madridu, pitricu memoriulu a lui pritu AFA), Viena, Paris, ONU tu 1981, Kopenhaga 1990, Geneva 1991, Moscova 1991.

Limbidzamea, iţrâllia scântilloasâ ama şi apufusearea-a lui, lucârlu tutu ţi lu-feaţi, ta sâ scoatâ ncap unâ prublemâ, ta s-nu tragâ mânâ di la calea ndreaptâ, u-aspuni ş-aţea, câ aprâftâsi ditu ahurhitâ s-li nyrâpseascâ câftârli ti ndrepturli armâñiloru, ţi li andrupâ deapoa nialâxiti tu tuti memoriili yinitoari, di agiumsirã dinintea a Consiliului ali Evropâ ş-ţi furâ şi votati pân tru soni, pân di mardzinâ, ,,cu tuti votuurli a parlamentarlor, pân di unu” tu Dimândarea/ Recomandarea 1333/1997.

Andreapsi volti tu xeani cu familia tu kirolu di vacanţă a taifâllei aţea turlie, câ a lui cali s-treacâ totna ş-pi la armâñilli ditu lugoslavia, Gârţia şi Vârgâria.

— Ia-lea şi un ñicu articulu di jurnalu, tâlliatu (nu escu siyura, ama minduescu câ fu nyrâpsitu di Dina Cuvata, ţi eara aclo vinitu, ñi-aduc aminti ghini, câ ampârţâmu tu salâ frândzâli cu apriduţearea ali conferinţâ, ţânutâ pi armâneaşti):

,,Meslu alunar 1983 s-ţânu unâ conferinţâ Ohârda — Macedonia. Loarâ parti suti di oamiñi di ştiinţâ ditu Evropa, conferinţa avândalui subiectulu Balada Balcanică’. Eara câlisitu şi profesorlu Vasile Barba cu nicuchira — eara şi nâsâ profesoarâ. Profesorlu Barba, armân di la Livâdz, ţânu zborlu pi armâneaşti. Zburâ ti balada armâneascâ ditu Balcani ditu Kirolu al Ali Pâşelu. Zburâ ti Caciandoni, ti Giuvara, Jaca etc. ama ş-ti tuţ aţellli armâñi, cari s-alumtarâ ti ascâparea a Balcanlui di sum turţâ. Mulţâ oamiñi di ştiinţâ (tiniri) avdza ti prota oarâ ti armâñi ş-ti limba armâneascâ. Elu zburâ niheamâ ş-ti ISTURIA-a ARMAÑILOR, iu s-apreasirâ elli, ş cari suntu.

– Dupâ conferinţâ, mulţâ oamiñi di ştiinţâ vinirâ la elu, s’nveaţâ ma multi ti armâñi. – Profesorlu Barba cu nicukira tricurâ cu aestâ furñii pi la armâñilli di Bituli. Tricurâ ş-la armâñilli di Muluvişti, Magaruva, Nijopul. Tricurâ ş-la armâñilli di Scupiia. Aclo âlli câftã armâñilli di la Suţata « Pitu Guli ».

– Armâñili lu-aştiptarâ cu mari harauâ ş-tiñii.

Tu aestu kiro bâneadzâ Ghirmânii, iu easti profesoru-câlisitu.”

Unâoarâ, cându nu-lli si deadi viza di intrari ti Gârţii, cari vârâ altu di Barba, vrea s’avea idheea şi giuneaţa, s-lu-alasâ niacâţatu tu isapi ambasadorlu grecu di Bucureşti, ta s-acaţâ calea pritu Turkie, iu deapoa cu un soţu s-ducâ la ambasada ali Gârţii, ta s-llia aestâ turlie viza ti cari avea ananghi?

– Calea strimtâ, cu aşuţâturi ş di piriclliu, tu Gârţii, dupâ ţi ntunicã, unâ aftuchinâ nicânâscutâ, ţi eara dinâpoia noastã, ţi canda nâ vigllia noi – unâ cadealihea aventurâ, eara scutearea mbuveti aliştei dzuuâ ti niagârşeari, ţi Vasili u-aprâftâsi, cum daima u feaţi, cu scâpolu bâgatu tu minti, ti videarea-a armâñiloru ditu Gârţii şi s’naducã tuţ paturlli sânâtoşi dupu ñiadzânaoapti tu un loc mplin di muşuteaţâ, Caliroi, iu vimtul eara kischinu ş-proaspitu, mplinu di ñiurizmâ, cum nu lu-aveam adilliatâ vârnâoarâ pânâ tu aţea noapti, a deapoa ţerlu eara luñinat di nâscânti steali mâri câtu pumnul, a curi anyiliceari u-ntriţea maşi ocllilli a taifâllei a noastâ, câţe tu elli s-yilipsea harauua ţi u spunea prosuplu a pârintilui a lor dupâ unâ ahtari giuneaţâ.

Aestâ isturiseari easti unu mari semnu, şi di arada ti nkisitili huzmeţ al Barba: ş-bâgã tu practiko scâpolu ţi ş-lu bâgã tu minti, pritu câlliuri anvârligati, greali, nica ş-cu piriclliu, ţi li videa maş mintea a lui nturyisitâ di diplomatu, ma, niţi nu adrã vârâ lucru niundzitu, paranom, di u discurma tru idyiul chiro fumeallia, cari nu-lli si-aurâ cu elu vârânâoarâ, ş-ti cari aestâ dzuuâ armasi unâ di aţeali nai ma mşeati şi ahândoasi aduţeri aminti.

Editã ,,Latina Suddunãreanâ”, unâ furñii ta s’triţemu alti nitricuti noaptea tu izbili a tipografiillei di Bacãu, iu textili tu limba ghirmanâ eara cheadiţi ti nitriţeari ti tipograflli româñi. Di scutea unâ alathusi, s-adra alti dauuâ, unu luru di sisifu.

Aprukearea ta s’hibâ tipusitâ u-avu di la rectorlu a Universitatillei di Braşovu, domnulu profesoru Florea Dudiţã, cari tiñisea lucãrlu al Barba, di bâgâ semnul ti tipuseari a nâscântoru ,,Texti latini’’, câţe aţeali ţi avea nyrâpsitâ nuntru nu vrea s’hibâ di tamamu tu vrearea-a Partidlui.

Cârtica ama ş-agiumsi scâpolu, hiindalui em unâ carti di ghivâseari ţi nu avea sâtuleaţâ, macsus ti armâñi, va s-dzâcâ un nâu izvuru di largu-nviţari/ cultivari a limbâllei di dadâ, di spuneari a culturâllei armâneascâ, ama ş unâ scumpâ carti di vizită, ţi Vasili u-avea ndreaptâ cu mâsturlâki ş-cu scâpolu ta s-hibâ spusâ ti videari ş-la universitâţli ghirmani.

Câtâ diplomaţii, câti câlliuri fapti Bucureşti şi câtâ gaereti feaţi Barba ta sâ scoatâ la Electrecord Bucureşti aţeali dauâ ploaci tu limba armâneascâ tu 1976, 1977 ta s-aibâ aprukearea ţi eara ananghi di partea-a autoritâţloru tu aţelu kiro, s-adunâ nâscânţâ oamiñi cu anami, s-ghivâseascâ poeziili, s-ghivâseascâ pirmithili şi alti ahtãri!

Ama ş-cu câtâ harauuâ furâ pitricuti aesti nyrâpseri tu dulţea limbâ di dadâ, armâneascâ, trâñipsitâ tu ahâti locâri, cându agiumsirâ ta s-avdâ iholu a loru, urdinati pi trei continenti, di u feaţirâ cânâscutâ limba armâneascâ şi scularâ dukimâseri di pirifañi ş harauuâ!

Ambudyiuserli ţi li-avu cu furñiia ti nviţari nisânti cântiţi armâneşţâ cu corlu studenţescu a Universitatillei di Braşovu, aşi spuslu ,,Episodu Pãunescu-Colev”, lu-anvirinarâ ahât multu câ vidzu zorea ta s-yitripseascâ tu spitalu, di iu fudzi ama, acâ eara lândzidu cu heavrâ, ta sã-ş si-adunâ cu Adrianu Pâunescu.

Ş-aestâ aradâ, Barba u spusi iţrâllia, di nu li deadi di mânaru minduerli alântoru, maca vidzu tu poetlu Pâunescu omlu nviţatu, cu hari ş giuneaţâ, ama şi patriotu cu tutâ inima, cari lu-mutrea lucârlu pi alithea-lli tiñii ama ş curayilu ţi eara ananghi ta s-lli-ndrupascâ cauza, lo izinea nu maş ta s’hibâ cântati aţeali cântiţi, Braşovu, ma nica şi s-li nreghistreadzâ pi ploaci şhi s’hibâ pârâstisiti la Televiziunea Românâ — ti aţelu kiro unu cadealithea iventu.

Pâunescu, ma multi ori arada sâ spusi un cadealithea soţu şi vârtosu avigllitoru ti armâñi. Tu articolu a lui ,,Alumta ti armâñi” nyrâpseaşti, pi nigâ alti:

,,Omlu tu vâcâti şi livendul armânu, alumtâtoru di cându-lu cânoscu ti xanaamintarea, ridiştiptarea armâñiloru, profesorlu Vasili Barba …ñi-adusi aminti, ninti di minutili ta s-ahurheascâ aţeali ditu soni moeabeţ ditu Consiliul ali Evropâ, lucârli di thimelliu a problemâllei armâneascâ.

Intraiu tu moeabeţ cu hâşti şi argumenti.

…Ambasadorlu ali Gârţie spusi fârâ s’facâ pişmani, câ tu Gârţie nu ari armâñi, câ maş greţ ari.

Armâñilli? Domnul ambasador spusi limbidu câ ari nâscânţâ greţ ţi zburâscu unâ turlie di dialectu vlahu. Ta s’vedz ţi adarâ niscânţâ greţ, pârinti pân di hilliu, şi manâ pân di hillie? Zburâscu un dialectu latin altuitu pi un cupaciu tracicu. Nu acaţâ/nu angreacâ ici ţiva, ti domnul ambasadoru grecu di Strasbourgu, câ aduşlli aminti adarâ aestu lucru di 2000 di añi. Ţi s-acaţâ/cum s-ngreacâ, 2000 di añi, cându tu Gârţie bâneadzâ maş greţ?

Am ţi fu la gura-a parlamentarloru vâgari u-antreaţi nica şi sigurlâkea işiş a ambasadorlui cari nu pricunoaşti câ bâneadzâ vârnâ minoritati tu vâsilia a lui.

Unâ deputatâ vâryarâ, altâ turlie cu matuyeali di modâ, silighi ca un moscu di importu, teza cu nai marli piriclliu a aţillei minutâ ş-ti cari, câtu zburâiu, ndaua arâdârichi mansus: s-nu scutem prublemi aclo iu nu-ari. … Mihailova icâ Naumova, câ nu u ştiu dip ghini numa, apufusi nâsâ câ nu lipseaşti s-cârtimu pruvlema-a armâñilor, câţe ea niţi nu bâneadzâ. Ţi nu anviţâ deputata vâryarâ, niţi nu să spuni, nu există. Avea ndriptati aţelu ţi spunuea câ orghilli di anda s-amintâ nu pricânoscu câ ari hromi….

Apândâsi domnul de Puig, ti-anami. Omlu aestu-ñi lu-am tu vreari tut ma multu. Cum u-aveam spusâ tu zborlu a meu, lucrarea-a lui ti Comisia di Culturâ easti capodoperâ.

Easti tiñisitâ şi cândâseaşti, nu-ari prigidiucâţ, ama i-mplinâ di argumenti…. Cum s-aproachi aeşţâ oamiñi livendzâ şi creativi câ suntu bâgaţ tu unâ aradâ di parei folcloricâ, di ciudie folcloricâ, di zuyrâpseari decorativâ, exoticlu a majoritatillei? Ca ţi turlie âlli luyursim, elli, aestu populu ?

Domñiilor, catandisea nu spuni niţi unâ simasie, ma s-nu pricânuştem câ armâñilli bâneadzâ.

Fraţ, cusuriñi, taţ, socri, pâpâñi, cum s-nâ cadâ a nauâ şi a italieañilor, spaniollilor, francezloru, portughezloru, armâñiilli bâneadzâ. Elli suntu unâ problemă.

Şi nu va s-trâdzem mâna, va s-alumtâm ti cauza a loru, pânâ cându va s-hibâ pricânâscuţ, câţe lâ si cadi.

Nu avem andreptul sâ-ncllidemu ocllii dinintea-a armâñiloru.

… Armâñilli va s-hibâ totna idyiul stur di isihii şi aveari spiritualâ, tu statili iu bâneadzâ. Escu pirifanu cu armâñilli. Elli au hari şi tiñii, nu tragu mânâ vârnâoarâ.

Profesorul Barba, cu a lui ahoryea kipitâ di sâyitâ ti cauza-a armâñilor, acâţã calea Freiburg ma nvirinatu, ca tru veclliul kiro…. Apelu ama fu faptu, aoa şi 20 añi. Sintagma di armâñi s-aştirnu anarya-anarya tu sinidisea/ conştiinţa naţionalâ. Fu zori. Nica easti zori. Ghini ma, tutu ndreapsimu ţiva, domnule profesor!

Tora lipseaşti s’duţemu frontul ma largu: câtã tu averu. S-nu vâ lâhtârsiţ domnule profesor! Armâñilli suntu tu banâ. Adrian Păunescu”.

Cum lipseaşti, sâ-lu-giudicâmu adzâ, Barba, maca tu alumta-a lui ahâtu greauâ, nu vrea lu’acâţa tu isapi, aestu vigllitor a cauzâllei, şi vrea s-trâdzea mânâ di la niscânti cutuyurseri?

Barba, pali nu traspsi mânâ, nu s’aspâre di vârnu: elu apufusi tu dzâlili ditu soni a banâllei a lui, sâ-lli si pitreacâ a senatorlui Adrian Pâunescu deadun cu diploma di tiñiie ş-un exemplar ali ,,Ricomandari 1333” a Consiliului ali Evropâ, haristuserli a lui cordiali, cu multâ tiñii ş vreari, tu numa a unlui lucru deadun tiñisitu-kiro di 30 di añi ş-cama, ti ţânearea tu banâ, iuţido, tu Hamunisia Balcanicâ, romanitatea tutâ, ti tut agiutorlu frâţescu ţi-lli lu-deadi pânâ tora, şi lu-câliseaşti, ma largu ,,s-ducâ frontul trâ nâinti”, câţe easti cândâsitu, câ un om livendu, mintimenu, cari dukeaşti ayoñia nãulu, un mari patriotu românu, cari llia meatri unâ-ş-unâ şi macsus hâirlâticu, câţe zborlu a lui di cândâseari, va s-poatâ sâ-lli-agiutâ armâñilli, ta ş-cruiascâ tu isturie calea ţi lâ si cadi.

Barba intrâ tu ligâturâ cu tuţ oamiñilli ţi putea s-lu-agiutâ, acâ nu lli-ntriba ti apartenenţa-a lor politicâ, tu ţi thesi suntu, ti ipotisea suţialâ, ti emburlâchea a loru, putea s-hibâ secretari di partidu, scriitori, poeţ, miniştri, emburi icâ lucârtori, câţe nu eara zborlu ti unâ pruvlemâ politicâ, câţe eara maş unâ culturalâ, ti ascâparea limbâllei di dadâ.

Nu acâţa câsuri cum âlli grea colaboratorlli, avea harea, sensibilitatea, diplomaţia anânghisitâ, sâ zburascâ cu cafi un tru ,,limba” a lui, simnâ “pap” tu ,,Cartea câtâ nipoţ”, ti cari elu eara şi ,,lali”, ,,frati”, ,,soţ” icâ ,,profesoru”. Ş-câţe nâscânţâ colaboratori âlli grea ,,lali”, nu âlli scâdzu tiñiia, hârli, câţe ş-ma multu, aestu lucru spuni nica nâ oarâ nicurmatili a lui izvuri spirituali.

Elu s-duchea cu tutâ inima aprucheat di cafi unu soţu di alumtâ, câtu tapinu s’eara aestu, nu li-acâţa tu isapi ñiţli lucri, câţe dininti ş-avea protlu scupo: ascâparea a farâllei a lui di la chireari.

Domnul Nicolas Trifon di Paris ducheaşti multu ghini:

…,,Tru absolutu elu eara un mudernu, cu noima naima avutâ a zborlui, totna fui cândâsitu, ama câ stilu alâvdârosu, preşcavu, alâxitoru la mulţâ di armâñilli cu cari zbura cum ş unâ hari a lui işiş di pruvideari, ta s-aibâ ngâtan, ti apridunari, temporizari, lu-feaţi ta s-hibâ simfunu nica şi s-bagâ dininti arada strâ-auşeascâ di zburari cu interlocutorlli a lui macsus tu sinlu a comunitatillei.

Multu kiro avui ananghi tra s’akicâsescu câ pân tru soni, mâsturlâchea cu cari domnul Barba ampilti aesti dauâ turlii ta s-veadâ lucârli ş-cum s-aibâ purtaticlu tu lumi, âlli deadi izinea s’agiungâ la unâ cadealihea amintari: s-adunâ anvârliga di unu proiectu identitaru, culturalu şi politicu pân di mardzinâ ligatu di modernitati un numiru cabaia mari di elementi arâspânditi a unâllei comunitati, a curi mindueri ti fudzearea largu di pruvlemâ numata lipseaşti s’hibâ adusi aminti.

…Multi ori sâ zburâ ti hârli diplomatiţi a domnului Barba: eali işirâ tu videalâ nu maş tru scarâ europeanâ, ama ş-tru aţea a farâllei a lui ”.

Tra s’nu minteascâ România tu alumta a lui, noi dolli işimu di pi lucru ninti di chiro.

Aşi putumu ta s’yinimu tu Ghirmânie, veara-anlui 1983, iu Vasili avea tutâ eleftirisirea ti cum ş vrea, ş minduia, s-lucreadzâ.

Aoa aflã nica ş agiutorlu ti cari avea ananghi tu lucârlu a lui, easti cânâscutâ adetea di eti a oamiñilor di ştiinţâ di limbâ ghirmanâ: Thunmann, Weigand, Peyfuss, Rohr, Gauss, Gauger, Kramer, Dahmen, Windisch, Kahl etc. ti cercetarea, zuyrâpsearea şi criştearea-a limbâllei ama ş-ti adeţli a armâñilor.

Nu avea tricutâ niţi un an di dzâli di anda avea agiumtâ Freiburg, cându aprâftâsi tra s-dişcllidâ editura şi Rivista ,,Zborlu a Nostru”, di lu-scoasi ş protlu numiru a rivistâllei tru yinaru 1984, pitricutâ tu 24 di stati ditu 3 continenti, cu scâpolu ta s’bâgâ tu lucru criştearea a limbâllei pritu materialu di lecturâ tu armânâ şi dizligândalui limbili a tutâlor scriitorloru şi a poeţlor armâñi, ahârdzindalui ti aestu scâpo tribuna ţi eara ananghi.

Dr. Ionel Zeana anyrâpseaşti di Bucuressti, tu 29.05.1986:

,,Vrute Barba ţâ or tuti bunili ti lucârlu pisti puteari ţi lu-nchisişi di ridiştiptari a sinidisillei naţionalâ a lumakillei a noastrâ trâñipsitâ şi ti mşeata Rivistâ “Zborlu a nostru”, ţi u scoţ cu ahântâ curbani ş ahântu pidimo, ti cari Armânamea, vârâoarâ, va ţâ pricãnoascâ, câţe apostolatlu a tâu nu s-poati s-nu da arodu ma ayoñea icâ ma amânatu.”

Academicianlu profesoru Ion Coteanu di la Universitatea di Bucureşti, nyrâpseaşti tu 12 di şcurtu 1985 :

,,Am marea harauuâ s-vâ haristusescu câţe-ñi pitriţeţ revista ,,Zborlu a nostru” … escu cândâsitu câ revista a Dumniillei a voastrâ da apandisi cadealihea la vrerli a armâñilor ta ş-ţânâ ahândoasili ligâturi istoriţi cu adeţli a lor culturali nai ma muşeati. … Tutunâoarâ vâ caftu izini ta s-bag nâscânti fragmenti ditu ,,Zborlu a nostru” tu Şcurta gramaticâ aromâneascâ, unâ carti ţi u bitisiiu tora ayoñia ş-tu cari dau, tu daua parti, vârâ 100 di frândzâ dactilografiati ditu literatura popularâ şi ditu aţea cultâ armâneascâ, câţe tamam aestâ eara, nu aveam paradigmi yilipsitoari ditu stilu publiţistic di azâ.

…Ortografia ţi u pripun tu carti ti armâna nyrâpsitâ s-aproachi multu di multu di aţea ufilisitâ di revista ,,Zborlu a nostru”.

,,Lipseaşti s-pricãnoscu câ tamam tora agiumşu s-cunoscu alithea a ta imaghini di nicurmatu organizatoru ş-cu tut suflitlu.

… Axia u spuseşi macsus cu ,,Zborlu a nostru”, ditu cari adraşi un lucru di nclligari a armâñiloru” nyrâpseaşti Hristu Cândroveanu tu agustu 1985.

Tu 23 di mai 1987, Paul Anghel nyrâpseaşti a profesorlui Barba:

,,Aprochiu di arada “Zborlu a nostrum” ş-vâ pitrec hiratimatli ti aestâ publicaţie ţi easti em interesantă, ditu videala ştiinţificã, em anânghisitâ – salutarâ! – tu proţeslu di xanadiştiptari a unâllei conştiinţâ işiş a fraţlor a noşţâ armâñi.”

Profesorlu universitar Ioan Simiti di la Universitatea di Cluj nyrâpseaşti tu revista ,,Deşteptarea” di Bucureşti, editatâ di Ministerlu ali Culturâ (anlu I, Nr. 1, 1990):

“Zborlu a nostrum”, ti furñiia câ s-hârseaşti di axia organizatoricâ, ţi nu ş-ari preaclli a redactorlui a llei, ţi avu tu scupo dauâ lucri di idyea simasie: andridzearea a unlui cadru instituţionalizat, di apârari ş’crişteari a grailui armânescu (congresi di limbâ ş’literaturâ, cu marli agiutor a nâscântor cãrturari germañi, deapoa cursuri di limbâ, etc.) şi s-da curayiu, tru frândzâli a revistâllei, ti unâ literaturâ armâneascâ orighinalâ, ama ş-ti apriduţerli tu limba armâneascâ.

Pritu aesti planuri ghini minduiti, publicaţia putu di adusi tu menga ali opinie publicâ ditu Ghirmania Federalâ cum şi a Comunitatillei Europenâ, simpatia şi achicâsearea a aiştor ti unâ etnie ţi caftâ maş tra s-hibâ agiutatâ icâ barim s-hibâ alâsatâ s-armânâ tu banâ, un ndreptu ţi easti tu aradâ, tu lumea contemporană.

… Revista a profesorlui Vasile Barba agiumsi di multu chiro un dealihea loc di andamusi a scriitorlor armâñi ditu tuti bârnurli şi arâspânditus tu lumea tutâ, unâ dealihea ligâturâ sufliteascâ, ţi ascumbuseaşti, a ntreagâllei etnie”…

”Tu Balcani, aestâ revistâ avu scâpolu s-lâ ngâldzascâ inima a aţilor ţi ş-avea chirutâ iţi nâdie, a deapoa, pi oamiñiilli nviţaţ ditu Evropa sâ-lli facâ s-achicâseascâ, câ ti armâñi nu lipseaşti sâ zburascâ câ suntu ca ţiva ditu veclliulu chiro, câţe elli suntu unâ realitati şi unâ prezenţâ yie, va s-dzâcâ lipseaşti s-hibâ acâţaţ tu isapi.

Neisi, dupâ protlu congres di Mannheim, faptu timbihi di ‘Uniunea’ ş’di revista a noastrâ, jurnalu iugoslav ‘Borba’ tipuseaşti 10 foiletoani cu tema ‘Un populu, a curi patridâ easti tutâ Peninsulă Balcanică’ cu sumtitlulu: ‘Unâ mari nidriptati istoricâ. Tu arada a lor, armâñiilli ditu Iugoslavia acâţarâ curayiu, şi aşi s-faţi, câ adzâ tu aestâ vâsilie avem ma multi suţati culturali armâneşţâ.” (dit un interviu loat di L. Cernat).

Tacu Piceava nyrâpseaşti tu 14.VII.1992:

,,…nu cu multi dzâli ninti (tru 05.06.92) ghivâsiiu tu jurnalu ,,Românul”, ,,Aromânii şi problema macedoneanâ”, un articol di Vasile Barba, cari-ñi umplu suflitlu di harauuâ şi-ñi deadi multu curayiu”.

Gheorghe Sideri nyrâpseaşti di Bucureşti tu 11 .XII.2006:

,,aprucheai cu mari harauuâ revista a noastrâ di suflit ,,ZBORLU A NOSTRU” nr. 1/2006 cum şi numirli 3-4 /2002 şi nr. 2/2004, ti cari vâ haristusescu ditu suflit. Amârtie câ nu am tuti numirli a aliştei revistâ, cari nâ hârsescu suflitli.”

,,Votarea ali Recomandari/ Dimãndari 1333 s-feaţi dupâ añi ş’añi di activitâţ culturali, diplomatiţi, coordonati di Uniunea trâ Limba ş’Cultura Armânâ di Freiburg, agiutatâ di tuti suţatili armâneşsţâ cari suntu intrati tu aestâ.

Incontestabilu, prof. Vasile Barba easti aţelu ţi u-ahurhi minarea modernâ di ridiştiptari naţionalâ a armâñiloru. Unâoarâ cu timillusearea tu 1984 a revistâllei ,,Zborlu a nostru” şi ,,Uniunea trâ Limba şi Cultura Aromână”, Freiburg, organizândalui deadun cu universitâţli germane 4 congresi internaţionali di limbâ ş’culturâ armâneascâ, adusi tu menga a lumillei europenâ unâ problemâ ţi s-pârea câ easti di multu ncllisâ: problema armâneascâ.

… Realizarea a prof. Barba easti incontestabilu unâ istoricâ ti fara a noastrâ” (interviu ţi-lu-deadi poeta Kira Manţu tu ,,Tribuna” nr. 35 – 28 avg. – 3 yism. 1997).

Barba lo parti prit ,,Uniunea” di Freiburg, ca membru, la 8 congresi internaţionali ali organizaţie FUEN (Federaţia a Grupurlor Etniţi Europeani, cari andrupaşti ñiţli populi ş’trâñipsiti): Munchen/Ghirmania, Budapesta/Ungaria, Flensburg/Ghirmania, Cotbus/Ghirmania, Sankt Moritz/Elveţia, Gdansk/Polonia, Timişoara/România, Praga/Cehia.

Elu aprâftâsi ta s-cândâseascâ organizaţia FUEN s-bagâ semnul tu dauâ rezoluţii speţiali, pritu cari aestâ faţi acllimari a statilor ditu Balcani, s-bagâ tu aradâ tuti lucârli ţi suntu ananghi, aţea turlie câ armâñiilli, aestu popul ţi fu-ampârţâtu anamia di aţeali patru Stati ditu Balcani, tuti apufusiti sâ-lli tucheascâ pân di mardzina, – s-lâ si da ndreptul la nveţ tu sculie, bâsericâ, mass-media etc. tu limba a lor di dadâ, iara FUEN s-hibâ hâbârisitu tu ligâturâ cu meatrili ţi s-llia tu aestu plan.

Barba aprâftâsi tutunâoarâ, s-hibâ pâzâripsitor ti apruchearea a niscântor suţati armâneaşti tu FUEN, iu putea ta ş’aspunuuâ hala greauâ, s-caftâ agiutor internaţional, cându tu vâsilia a lor nu eara tu aradâ.

Barba, cari tu 1990 bâgâ thimeallili ti lucârlu deadun anamisa di suţatili culturali dacoromâni şi macedo-romani, ţi eara nafoarâ di sinurli ali Românie, andrupâ apruchearea ca membri ali organizaţie FUEV nu maş a armâñiloru, câ şi a suţatilor daco-români, cari, tamam ca aţeali armâneşţâ, nu avea nai ma ñiiţli ndrepturi culturali. Easti zborlu ti ,,vlahilli” di Timoc, cunuscuţ cu numa româñi timoceñi (Tu Sârbia di tu Datâ) ş-di româñilli ditu Vârgârie.

Barba fu prezentu pritu ,,Uniune” ş’la tuti organismili a Consiliului ali Evropâ pi aestâ temâ, la Strasburg, Viena, Paris, Copenhaga, aprâftâsindalui s-bagâ armâna pi harta-a limbilor, ţi lipsescu vigllati, la poziţia 23, tu arada a ,,Statutlui mutrindalui vigllarea a minoritâţlor” (ditu interviulu loat di L. Cernat tu arada a Convorbirilor ,,La Românul” tu alunar 1991).

Pritu aesti ligâturi niacumtinati cu Adunarea Parlamentarâ ş’cu Consliul ali Evropâ di Strasburg, Barba fâţea câftâri niacumtinat ti catandisea lâhtâroasâ a armâñiloru, a curi limbâ easti tu piriclliulu ta s-chearâ, câţe nu au sculii, bâseriţ, mass-media etc.

Cându Parlamentul ali Evropâ li mutri câftârli di aprucheari tu Uniunea Europeanâ ali Albanie ş’ali Ripublicâ Macedonia, Barba andrupâ (pritu ,,Uniunea”) câ aesti s-hibâ aprucheati cât cama ayoñia, aţea turlie câ armâñilli, cari bâna tu aesti dauâ stati, s’poatâ s-hibâ agiutaţ economic, politic ş’cultural, ama s-lâ hibâ asiguripsiti di partea a statilor a lor, idyili ndrepturi di cari s-hârsea şi alanti populi cari avea agiumtâ majoritari.

Tu 1994, aprâftâsi s-cândâseascâ delegaţia parlamentarâ di Strasburg, cari s-duţea tu meslu apriiur Ohrida, s-llia ligâturâ cu suţatili a Armâñiloru ditu Ripublica Macedonia, iu deapoa 10 delegaţ armâñi şi spusirâ catandisea multu greauâ.

Meslu mai a idyiului an, Barba pitricu pritu ,,Uniuni” unâ delegaţie di 10 inşi Strasburg cu un memoriu, pritu cari câftã, s-hibâ mutritâ problema-a armâñiloru tu unâ adunari plenarâ a Parlamentului ali Evropâ, ţi meatri lipseaşti s-hibâ loati ti limba ş’cultura armâneascâ.

Bâgã zori şi aprâftâsi s-lâ da hâbãri şi s-cândâseascâ delegaţiili parlamentari la Strasburg a aţilor şasi stati europeani cu limbi neolatini (Franţa, Italia, Portugalia, San Marino, Spania, România) s’ndreagâ deadun pripunirea di rezoluţie cari poartâ numa a protlui ţi bâgâ semnul.

Aşi s-amintâ ,,Rezoluţia Ferrarini”.

Ion Cristofor, tu un articol ditu ,,Tribuna” di Cluj-Napoca nr. 39 ditu 23.09.1996, nyrâpseaşti:

,,Nipricânâscuţ ca minoritati lingvisticâ, nu au şcolliuri, bâseriţ, revisti şi jurnali tu limba maternâ, fârâ posibilitatea ta ş’ufiliseascâ tu duñieauâ limba, armâñilli suntu minoritatea naima trâñipsitâ ditu unâ Evropâ multiculturalâ ţi easti pi cali ta s-facâ unâ.

Ciudia feaţi câ tu Parlamentul European di Strasburg, aţelu ţi u-spusi catandisea greauâ a ntreagâllei romanitati suddunârenâ s-hibâ un italian, Giulio Ferrarini, ni câ s-hibâ un român.

Dealihea easti ş’câ rezoluţia Frerrarini, simnatâ di aţeali şasi stati europeani cu limbi neolatini (Franţa, Italia, San-Manino, Spania, Portugalia, România) fu adratâ cu furñiia a cilstâserlor ţi li feaţi Uniunea trâ Limbă şi Culturâ Aromânâ di Freiburg (Ghirmania), biricheavis a gaereţlor ţi prezidentulu a aliştei, axizitlu profesor dr. Vasile G. Barba, li adarâ cu unâ ti-anami energhie ş’cu mari pidimo.

Orighinaru ditu Pindu, hillilu a unlui dascalu vinitu ta s-bâneadzâ dupu protlu polim mondial tu Cadrilater, profesorlu Barba ari tuti hârli şi tâpârli morali a strâauşlor a lui, a aţilor, pi cari un câlâtor occidental, L. Heuzey, âlli luyursea ,,unâ farâ di heru“.

Dupâ trei añi di colaborari a ,,Uniunillei” (dimi a profesorlui Barba personal) cu parlamentarlu Lluis Maria de Puig şi cu Comisia Culturalâ a Consiliului ali Evropâ, cumândusitâ di lordul bnitanic Russelu Johnston şi cu secretarlu a aliştei comisie, portughezlu Joao Ary, ,,Recomandarea 1333/97” inşi tu videalâ tu 24 di cirişar 1997.

Prezidentul di adzâ ali Adunari Parlamentarâ a Consiliului ali Evropâ, Lluis Maria de Puig, tu Contribuţii la omagiul a domnului Vasile Barba” ditu 12.02.2008, nyrâpseaşti ntrâ altili:

,,Biricheavis maxus a domnului Barba, di agiumşu s-mi mintescu tu isturia şi prezentul a Armâñiloru, şi-lli si pricadi a lui, câ aprâftâsim, tuţ deadun, s-adrâm ţiva ti asiguripsearea a yinitorlui a lor.

Noi lom parti la unâ treaţiri tu videalâ – pi hiotea a Kirolui, pritu adeţli, cultura ş’bana a aiştor oamiñi – cari suntu tu idyiul chiro, idyea cu alanţâ ama şi extraordinari, cari azvimsirâ tuti griutâţli ali istorie, di s-integrarâ acutotalui tu suţiitâţ ş-culturi, ţi prota lâ eara xeani, ma cilâstâsirâ s-alasâ şi ditu torlu a lor.

Noi lom parti la unâ alumtâ — nai ma muşeatâ alumtâ – cari easti iriñiaticâ, ş’cari cilâstâseaşti s-ţânâ tu banâ unâ aveari pritu limbă, adeţ, cântiţi.

Noi lom parti la unâ cauzâ — aţea ti ţânearea tu banâ, multi culturi tu Evropa, ţi chirurâ icâ suntu pi cali ta s-chearâ, aţea ti duţeari ma largu a unui sistem pluralistu di yişteri culturali, di cari ţâni stabilitatea a continentului a nostru.

Tu tut Kirolu a aliştei priimnari pritu ocheanlu di informaţii ş-mârtirii, ţi li-adunai cu scâpolu câ raportul ti armâñi s-aibâ ma marea aprucheari, hâirlâticâ dinintea a instituţiilor europeani, domnul Barba eara ti mini ca un capidanu.

Pritu experienţa a lui ştiinţificâ ş’pritu mutrita a lui di istoric informat, elu ñi-agiutâ sâ u duc pamporea pritu apili mintiti a Balcañilor.

Pritu cârţâli a lui, lucrârli a lui ş’pritu triţearea tu revistâ a limbâllei şi a culturâllei a armâñilor, nâsu-ñi dişcllisi nâi orizonturi.

Pritu minduita lui universalâ, excluzândalui iţi sectarismu nationalistu, pritu turlia di mutreari ş-lucârlu hâirlâtic tru tuti studiile, ţi li nchisea ş-adra, nâsu-ñi dişcllisi unâ lumi nauâ, di mi ascumbusi tu cercetari, s-mutrescu ditu altâ videalâ statili bânati traditusional di armâñi.

Şi pritu uminillia lui, pritu vrearea şi filotimia a spiritlui a lui, mi feaţi s-mi adun cu oamiñi ti-anami, cari ñi-armasirâ soţ ti tutâ bana.

Mini-lli pricadu, multu di multu, şi ampartu tutâ pricunuştearea, ţi u-amintai ti ñica mea contribuţie trâ apârarea a cauzâlliei a armâñilor şi a alântor minoritâţ ditu Evropa.

Ti aţea, domnule Barba, vârnâoarâ, nu-ari s-vâ agârşescu”.

Iara secretarlu ali Comisie di Culturâ a Consiliului ali Evropâ, Joao Ary, tu cartea a lui di pâryurii ditu 28 di brumar 2007, nyrâpseaşti ntrâ altili: “tu Kirolu di ndridzeari a raportului prezentat di Domnul de Puig, tu ligâturâ cu limba ş’cultura armâneascâ, ţi nâ-agiutâ multu pritu colaborarea a profesorului Barba, fui martorlu a vrearillei a lui ti apârarea a limbâllei şi a culturâllei a lui, unâ vreari ţi nu slâghi ici. Ti furñiia a vrearillei a lui, aprâftâsim s-pârâstisimu un raportu, cari adzâ faţi parti ditu istorie”.

Profesorlu dr. J. Constantin Drâgan lli-anyrâpseaşti di Milano tu 11.07.1997:

“Nveţu cu harauâ, câ ahurhita a mea ditu añiilli ‘50 mutrindalui apruchearea-a armâñiloru şi asocierea-a lor tu alumta ti scutearea tu videalâ a ndrepturlor culturali ş’lingvistiţi tu multi stati, ş-aflarâ hâirea ti furñiia a lucârlui a Vostru, cari spusitu giuneaţâ tu aestâ alumtâ.

– Mi hârsescu, voi sâ spunuu, câ pot s-vâ pitrec hiratimatli a meali ti aestu amintaticu pritu votarea/vulusearea cu tuti voturli pân di un a Parlamentului European, cari caftâ ş’ali Gârţie s-tiñiiseascâ ndrepturli a armâñiloru.”

– Profesorlu Drâgan âlli deadi mari agiutor ti editarea a revistâllei ,,Zborlu a Nostru”, cu tipusearea a llei şi pitriţearea cu poşta ma mulţâ añi, acâ nu s-minti tu aţeali ţi li-nyrâpsea tu revistâ.

Cari lucrâ cu Barba, ştie, câ nu s-alâsâ influenţat di vârnu, revista ditu prota ş-pân tu aţea ditu soni yramâ u-spunea minduita a lui.

Alli si câdea al Barba s-hibâ aguditu ti colaborarea a lui cu aestu profesor, i naca a profesorlui Drâgan âlli si cadi haristuserli a noasti a tutâlor, barim deapoa, post mortem?

Bâgâ thimellilu sum avigllarea a Universitatillei di Freiburg suţata culturalâ ,,Uniunea trâ Limba şi Cultura a Armâñilor” (ULCA) tu 1985, pritu cari deadi semnu di naima marea simasie, mutrindalui idyiul scupo, ridiştiptarea şi criştearea a limbâllei ş-ascumbusearea a forţilor culturali armâneşti.

Pritu tut lucârlu dizvârtitu cu ULCA, Vasile Barba, tu harea di prezidentu, s-hârsi di lucârlu deadunu şi agiutorlu a suţatilor armâneşţâ (ditu Evropa, USA şi Australia), afiliati la ULCA şi macsus andrupâmintul di la AFA (Suţata a Armâñiloru ditu Franţa), cumândusitâ di ing. Iancu Perifan.

Stiinţific şi organizatoric, ULCA s-hârsi tut kirolu di agiutorlu a romanişţãloru germañi. Lu-agiutâ macsus prof. Rupprecht Rohr di la Univesitatea di Mannheim, prezidentul a protlui congres internaţional a armâñiloru ţi s-ţânu Mannheim.

Profesorlu Rohr cilâstâsi elu işiş ti limba ş’cultura armâneascâ, scoasi un tom di ,,Studii etimologhţi di zboarâ armâneşţâ”, un dicţionar ştiinţificu di ahândusimi, lucratu minutiş ş-cu axie, ţi lu-duţi ma largu ş-tu aestu chiro. Altu ţi lu-andrupâ niacumtinat ş’hâirlâticu fu prof. Hans-Martin Gauger di la Universitatea di Freiburg, prof. Rudolf Windisch tut di la Universitatea di Freiburg, iu ULCA ţânu 4 ditu aţeali 5 congresi, andrupâti macsus ş-di Seminariili di Romanisticâ di la Universitâţli di Tubingen, Bamberg, Heideluberg, Rostock, prof. Thede Kahl di Viena cu lucrâri avuti di cercetâri mutrindalui limba ş’cultura armâneascâ, cari deadun cu prof. Maria Bara apridusirâ ,,Micul prinţ” di Saint Exuperi, unâ cârticâ ţi easti vrutâ di ñiţ ş-ma mâri, ti unâ ghivâseari mşeatâ ţi va s-dzâcâ unâ dealihea carti di limba armâneascâ, marli istoric, prof.Max-Demeter Peyfuss di la Universitatea di Viena, hiindalui specialistul di frâmti tu problema armâneascâ, cari andrupâ niacumtinat tuti activitâţli cu caractiru ştiinţific şi organizatoric ale ULCA, Nacu Zdru ditu America pritu ,,Frândza Vlahä” fu un agiutor moral vârtos, ţi s-alumtâ ti idyilli scupadz cum şi Barba, etc. Aestâ arâdâpseari spunuui maş ndauâ exempli, ţi li cunoscu mini, ea caftâ ma largu şi adâvdzeari.

Tu 1995 ş-lârdzi lucârlu, cu timilliusearea-a ,,Centrului European di Studii Aromâne” sum vigllarea a Universitatillei di Freiburg, ti a curi Consiliu Ştiinţific aprâfţi s-amintâ tu harea di membri ţinţi profesori universitari ghirmani, easti zborlu ti: profesorlu Rupprecht Rohr, profesorlu Rudolf Windisch, profesorlu Johannes Kramer, profesorlu Wolfgang Dahmen, ncap cu profesorlu Hans-Martin Gauger di la Universitatea di Freiburg, tu ipotisea di prezidentu a ,,Consiliului Stiiţific” a ,,Centrului”. Aşi, conferinţili ţânuti agiumsirâ pi naima analtâ scarâ ştiinţificâ, colaborândalui pritu prof. Kramer ş-cu ,,Atlaslu Lingvistic” german, cari lucreadzâ di mulţâ añi cu tiñie ti limba armâneascâ.

Tu 1995 bâgâ thimeallili ali ,,Bibliotecâ Armâneascâ”, maş ea di aestâ turlie tru tutâ Evropa, iu profesorlu Barba, cu vrearea şi uspiţâlla ţi aşi cum sâ ştie u spunea, apruchea cu inima dişcllisâ cercetâtori ditu tuti câmpurli, di literaturâ, folclor, lingvisticâ, di arti etc., studenţâ icâ profesori, oamiñi di ştiinţâ di iuţido, ti videarea-a materialililor. Aşi ,,s-dişcllisi unâ ñiicâ bibliotecâ armâneascâ ţi criscu tu un importantu ţentru spritual”.

Ti criştearea-a materialilor a bibliotecâllei, tra s-hibâ pitricuti la armâñilli ditu tutâ lumea, Barba tipusi diznâu tu edituura ,,Zborlu a nostru” tu 1988 cunuscuta ,,Gramaticâ aromânâ” al Mihai Boiagi, ţi inşi Viena tu 1813, prota gramaticâ armâneascâ, unâ carti tiñisitâ di Eminescu, tu un chiro, cându tu România nica s-nyrâpsea cu alfabetlu cirilic ş-nica nu eara ndreaptâ unâ gramaticâ.

Tu aestâ editurâ scoasi, ahât cât putu ,,Caiete literari” tu limba armâneascâ – 6 volumi di poezie ş’di proză, volmlu I a romanlui ,,Sirma” di Sterie Guli, hiindalui protlu roman tu limba armâneascâ – un documentu lingvistic autentic, ţi spunuui tu unâ avutâ limbâ unâ zuyrâpseari a banâllei ditu unâ hoarâ armâneascâ sum tehnoredactarea ali Andreea Wisoschenski.

Avea tu plan sâ scoatâ şi volumlu II a idyiului roman, cum şi multi alti manuscrisi di mari simasie, di cari lipseaşti s-aibâ ngâtan ma largu şi nicurmaţlli a lui colaboratori tiniri, Andreea Wisoschenski, Daniela Marzavan, Elena Manţu, Elena Palla, etc., cari cu vrearea a lor di tiniri dizvârtirâ unâ activitati yie la ,,ULCA”, la “CESA”, la Biblioteca Aromânâ cum ş-la revista ,,Zborlu a nostru”, hiindalui di mari agiutor ti Barba.

Ditu veara-a anlui 1986 ahurhi s-ndreagâ la universitâţ ghirmani ,,Cursurli di Vearâ” tu Kirolu di vacanţâ, trâ tinirlli armâñi ditu Balcani, cari yinea cu harauâ s-ascultâ un ,,Cursu di Limba, Literatura şi Culturâ Armâneascâ”, aţea ţi tu statlu a lor nu putea sâ s-facâ. Barba avu ngâtam totna câ presa germanâ sâ spunuuâ, câ ahtâri cursuri nu s-aproachi tu statili, tu cari armâñiilli suntu autohtoñi.

Tu 1991, Barba ,,nchisi lucârlu trã timilliuseari Redacţia Armâneascâ di la Radio România Internaţional”, nyrâpseaşti Taşcu Lala pi internet, cari deadun cu Aurica Piha – tiniri cu hari şi mirachi, lucreadzâ cu hâiri, scuţândalui tu videalâ ,,Boaţea-a Armâñiloru”, fârâ di cari bana di cafi dzuuâ a armâñiloru nu ş-ari noimâ.

Aţeali 5 congresi internaţionali spunu nica nâ oarâ calitâţli organizatoriţi extraordinari al Barba. S-ţânurâ tu nâscânti universitâţ ghirmani, Mannheim 1985, Freiburg tu 1988, 1993, 1996, 1999. Eara ţânuti pi un analtu niveluuu ştiinţific, di itia câ eara viniţ la congresi mulţâ oamiñi di ştiinţâ, profesori universitari cu anami: profesorlu Rupprecht Rohr di la Universitatea di Mannheim – prezidentul a Protlui Congres a Armâñiloru tu 1985, profesorlu Max Demeter Peyfuss, di la Univesitatea di Viena, a curi zbor angrica multu la congresi, hiindalui autorlu a cunuscutâllei lucrari ,,Chestiunea Aromână”, academiceana prof. Matilda Caragiu-Marioţeanu, specialista di frâmti ti problema a spunuuearillei avdzarea a limbâllei armâneascâ, avândalui lucrâri consacrati tu aestâ dumeni, a curi prezenţâ şi macsus colaborari hairlâticâ[K7] ş-pi lungu chiro fu di mari importanţâ ti cauza armâneascâ, tut aşi şi a profesorlui Nicolae Saramandu, profesorlu Vasile Arvinte di la Universitatea di Iaşi, profesorlu Hans-Martin Gauger, di la Universitatea di Freiburg, cari totna fu agiutor la tuti acţiuñili al Barba, profesorlu Paul Miron şi profesoara Elisa Lüder tut di la Univesitatea di Freiburg, marli lingvistu di la Universitatea di Tubingen, profesorlu Coşeriu, profesorlu J. Nandris di Londra, profesorlu Ciufecu Aureliu – organizatorlu a congresilor şi a minarillei armâneascâ ditu USA cum şi profesorlu Tiberius Cunia – ,,Coresi” a Armâñiloru, cunuscutlu profesor Cicerone Poghirc di Paris, marli istoric român, profesorlu Gheorghe Zbuchea di Bucureşti, profesorlu Milan Vancu, profesorlu Zoran Plascovici şi profesorlu Momcilo Savici di Belgrad, profesorlu J. Constantin Drâgan di Milano, profesorlu Gheorghe Carageani di Roma, armatorlu Steryiu Samara, nicurmatlu patriot şi marea nâdie mutrindalui yinitorlu a cauzâllei armâneşţâ. Multu livendu la aproapea tuti congresili cum ş’la multi alti activitâţ al Barba eara soţlu, anduphisitorlu şi nâpoi soţlu a lui di alumtâ, chiro di dzâţ di añi, Iancu Perifan.

Mi fac pişmani câ nu pot sâ u zuyrâpsescu aestâ imaghini, pân di mardzinâ tu aestu plan.

La recepţiili ţi li dâdea primarlu a câsâbâlui tu dişcllideari, la congresili di Mannheim şi Freiburg, daima eara câlisitâ şi presa, ţi fâţea cunuscut tu lumea tutâ aestu evenimentu.

Dosarlu cu corespondenţa al Barba cu scâpolu ti organizarea a protlui congres internaţional ti limba ş’cultura-a armâñilor, cari s-ţânu Mannheim, easti tu un volum cu multi frândzâ. Ma tricui pritu elu, ñi-aduş aminti di tuti frimtârli, di cilâstâserli mplini di emoţii ti aestu evenimentu, di canda-lu ved şi bunlu a lui soţ, profesorlu Tiberius Cunia di la Universitatea Syracusse ditu America, (di la cari nchisi ideia ti organizarea a congresilor), cari la zboarâli al Vasile câ ari naeti s-ndreagâ un congres internaţional la Universitatea di Mannheim, ll-apândâsi: ,,Ama tini ştii, ţi va s-dzâcâ organizarea a unui congres internaţional la unâ universitati?!” — Rezultatlu easti cunuscut, spusi mari vazi tu tutâ lumea, di sculâ mâri dâldzâ şi u feaţi cunuscutâ mira a armâñiloru tru tutâ scara, nu maş tu Ghirmania ş-tu Evropa câ ş-tu lumea tutâ. Yinea participanţâ la congresi ditu tuti pârţâli a lumillei, tiniri şi tu ilichie la aesti evenimenti culturali ş-naţionali, mplini di harauâ ti armâñi. Tu presa germanâ s-nyrâpsea multi articoli: ”Un popul ţi vârnu nu lu-avea cunuscutâ”.

Un zbor di pricunuşteari voi sâ spunu aoa tu numa a llirtatlui nicuchir a meu la tuţ ş’mulţâlli a lui colaboratori, cari lu-andrupârâ tru tuti acţiuñiili a lui, cafi un câtu putu, cu putearea materialâ şi spiritualâ. Vâ asiguripsescu câ spusi mari vreari ti tuţ colaboratorllii, ş-avea mirachi tu minutili ditu soni a banâllei a lui, nica şi s-lâ nyrâpseascâ, la cafi un ahoryea, ta s-lâ haristuseascâ ti gaeretea a lor, s-lâ da curayiu, ta s-nu dânâseascâ s-ducâ ma largu pira a limbâllei di dadâ.

Lu-agiutarâ ahânţâ tiniri tu lucârlu cu organizarea ti durñiari şi measâ trâ oaspiţ etc. Un rol ahoryea lu-avu aoa inginerlu Yiani Manţu, ndridzea lucârli pi aradâ, tiñisitu şi hâirlâticu, om di pisti tru iţido lucru.

Dealihea, ca aesti congresi s-agiungâ la scâpolu bâgat tu plan, dimi s-aibâ aprucheari tu arada a oamiñiilor di ştiinţâ di eluuuitâ, agiungândalui aestâ turlie pânâ la naima mârli instituţii ali ,,Evropâ”, şi nu iţido di boaţi vrea ş-afla ecoulu, câlisearea lipsea s-hibâ faptâ di unâ instituţie cu anami, cum fu Universitatea di Freiburg, cari lli-ahârdzi a profesorlui-invitat, Barba, sâlijurli di cursu, laboratoarili foniţi, cantina etc. Tu cartea a lui ditu 03.08.07, rectorlu lli-asiguripseaşti al Barba, câ Universitatea di Freiburg ,,va s-cilâstâseascâ ma largu cu tut ţi poati ta s-aibâ ngâtan integrarea a limbâllei şi a culturâllei armâneascâ tu patrimoniul cultural european”.

Tutunâoarâ câlisearea lipsea s-hibâ faptâ di un om cu anami, cari s-ascumbuseascâ tuţ oamñilli di ştiinţâ, cu asiguripseari ti lucârlu tiñisitu şi nivelu ştiinţific a congreslui, aţea turlie câ rezoluţiili a congresilor ş-aibâ vazea pripusâ.

Ţi turlie di om eara Vasile Barba? Ţi lu-caracteriza?

Câftarea, câ iniţiatorlu şi organizatorlu a congreselor s-hibâ un om cu anami, Barba u tiñiisi con brio: ,,.. .Lucrârli tipusiti eara multu aprucheeati di specialiştilli ditu vâsilie ş’dituu xeani, hiindalui recenzati şi ufilisiti ca materiali bibliografiţi ti elaborarea a nâscântor lucrâri di specialitati. … Cursurli universitari ţânuti di prof. V.Gh. Barba era cadealihea acti di culturâ, un izvur nisicat di şteari cu caractiru economic, cu scâpolu ta s-creascâ, simfunipsitor, pregâtirea profesionalâ a inginerlor ditu industria-a lemnului”, nyrâpsea aţeluuu di ma nâinti studentu a profesorlui Barba şi actualu profesor dr. Joan Curtu, şef di catedrâ la Universitatea di Braşov. Ditu 1972 Barba fu membru tu Suţata a Oamiñiilor di Ştiinţâ ditu România. Tu 1974 lo ,,Diploma di tiñiie” a Ministerlui ali Economie Forestierâ di Bucureşti ti ,,activitati ştiinţificâ hâirlâticâ”, easti cetâţean di tiñiie a Municipiului Cluj-Napoca şi a câsâbâlui Bicaz, easti membru di tiñie la ma multi suţati culturali macedo şi daco-române.

Barba ş-lo licenţa la Facultatea di Dreptu a Universitatillei di Bucureşti tu anlu 1940 ,,cu mârdzeali albi şi elogii”, ş-feaţi doctoratlu tut aclo tu ştiinţili politico-economiţi tu 1942 cu tema ,,Renta ricardiană”, tut cu ,,mârdzeali albi şi elogii’, şi, ma vidzu câ teza-a lui nu fu aprucheatâ di regimlu comunistu, câţe nu eara uidisitâ ditu videalâ politicâ, adrâ doilu doctorat, pi unâ temă ditu economia concretâ: ,,Custuserli di producţie tu combinatili di industrializarea a lemnului”. – Si pisti un ahatri om sâ s-arucâ nipistipsearea tu ţi mutreaşti axiia tu zânatea a lu, câ taha fu inginer forestier, câ ari predatâ economia politicâ şi marxism-leninismul, eluuu cari eara un di pţâñilli profesori universitari, cari tu Kirolu di trâñiipseari a comuniştilor nu fu membru a vârnui partid şi niţi a Partidlui Comunist. Cum s-nu dai apandisea la ahtâri aguderi ?!

Aestâ întribari ñi-u-am bâgatâ ahânti ori, ama nu mi mintiiu, câţe nu vrui sâ scot moeabeţ, cari nu vrea lu-arisea nicuchirlu a meu. El nu dipusi la ahtâri lucri lâvoasi, tatâl a lui şi-anviţâ taifa, s-alasâ nanâparti lâschili.

Plâcârsescu ama sâ u spun nica unâ oarâ antribarea, ţi u bâgâ Ion Cristofor tu ..Tribuna” nr. 35 (28 di agustu – 3 di yismâciuni 1997), tu interviulu ţi lu-deadi a poetâllei Kira Iorgoveanu-Manţu: ,,Mi minduescu cadealihea la tiñiisitlu Vasile Barba, cari Freiburg editeadzâ unâ publicaţie armâneascâ şi easti prezidentul a ‘Uniunillei di Limba şi Cultura Aromânâ’. Cum luyursiţ câ tu nâscânti publicaţii ditu vâsilie lu-agudeaşti cu ahântâ prişcâville?” Apandisea a poetâllei – unâ colaboratoari niacumtinatâ a revistâllei, cari agiutâ multu ti criştearea a limbâllei armâneascâ pritu poeziili (”Steauâ di dor” etc.) ama ş-pritu proza a llei (”Pirmithi di sum aumbra cupacilui” etc). deadun cu nicuchirlu a llei, Yiani Manţu, sâ spusirâ agiutoarili cu naima marea pistusini tu lucru, ti Barba, añi arada, ş-ţi loarâ parti la congresi şi alti acţiuñi, eara daima ningâ eluuuu iu nchisea ş-lu agiuta – eara: ,,ti amârtie, ari mulţâ ahtâri inteluuuectuall armâñi, ti cari activitatea a profesorlui Barba easti ”i n c o m o d ă”/”c â r t e a s h t i”.

Tu articolu ,,Un popul, unâ cauzâ, un om”, Ion Cristofor nyrâpseaşti: ,,… armâñilli aflarâ tu persoana a profesorlui Vasile G. Barba, savantul şi omlu di acţiuni, pi un ditu naima livendzâlli avigllitori ti cauza a lor, ti ndreptul ta s-armânâ tu banâ. Ti aţea aguderli a nâscântor gazetari xeñi icâ autohtoñi cari nu lu-strâxescu, nu va s-poatâ sâ-lli curmâ calea ţi u nchisi ti planlu a lui: alumta ti armânearea tu banâ a armâñilor şi a limbâllei a lor, ţi suntu parti (”lilici” cum spunuuea llirtatlu) a yiştearillei culturalâ europeanâ, tu ”Tribuna – Cluj” Nr. 39 ditu 23.09.1996 (28 yism. – 5 sumedru 1996).

Barba totna u spunuuea cândâsearea ditu ahândusimea a suflitlui a lui, eluuu totna sâ spunuuea tiñiisitu. Vârnâoarâ nu zbura ti arâu, pi dinâpoi vârâ om, ş-avea loatâ ca borgi ş-avea totna curayilu, s-lâ spunuuâ a oamiñilor dininti minduita a lui, di nâscânti ori eara cama sertu andicra di oamiñiilli cu cari zbura, ş-di aestâ furñiie ş-avea şi mulţâ duşmañi. Aşi cum u-am spusâ, nu voi sâ-lu scot nicuchirlu a meu ca sâmtu, eara ş-eluuu om, ,,errare humanum est”, alâtusea şi el.

Pi ningâ multi lucri ţi lâ li spunea-a armâñilor, ta ş-alâxeascâ numili slavizati, fârâ s-aibâ tu videalâ zñiili ti aţelli oamiñi şi fumeili a lor, tu dzâlili a noasti, cându stihiolu a şomajlui lâhtârseaşti lumea tutâ. Andicra di Dina Cuvata – cari eara un di colaboratorlli a lui cu mari pisti, câţe ş-avu naetea, nica şi sâ-lu llia Freiburg, – lucru ţi nu putu sâ-lu facâ di furñiia a griutâţlor materiali – nu-avu ndriptati, lu-cutuyursi sertu, câţe şi-apârâ Macedonia etc. S-pari, câ Vasili ascâpâ ditu videalâ, câ soţlu a lui, Dina, eara ş-el armân, idyealui patriot ca el insuşi, cu ñiclu adgheafur, câ patrida a lui nu eara România, ama Macedonia. Ama Vasile lli-spusi al Dina ndreptu, dininti, tut ţi avea ti spunuueari, fârâ sâ-lu-cârteascâ, cari alliumtrea, s-himâsi cu zboarâ nitiñisiti, ti nipistipseari. — Ama, escu cândâsitâ, câţe cu Kirolu s-feaţi pişmani ti nyrâpserli niminduiti, arcati fârâ giudicatâ şi va s-bagâ tu inimâ vrearea a soţlui a lui, Vasile, cari tu dzâlili ditu soni a lui, s-mindui la alumta a lor deadun ş-mi pâlcârsi sâ-lli pitrec minduerli/urârli a lui naima buni, câ ţânu multu la Dina şi sâ-lu plâcârsescu s-nyrâpseascâ tu unâ limbâ armâneascâ, avutâ, muşeatâ, aşi cum u spusi axizearea aestu artistu cu hari tru tuti poeziili şi proza-a lui, ti-anâmâsita apriduţeari a ,,Iliadâllei”, cari lu-hârsi, Vasile, pân di mardzinâ, ,,Sârmâñiţa” etc., etc. şi s-li tipuseascâ tuti, ta s-nu s-chearâ pritu saltari, s-hibâ ghivâsiti şi cunuscuti, câţe suntu yişteri di asimi ti tutâ fara, s-ducâ ma largu alumta ti armânami, aşi cum u feaţirâ eluuul dolli añi arada.

Bunlu a lui soţ ş-di alumtâ, Iancu Perifan, eara agiutorlu a lui naima vârtos, hiindalui nicurmat tu lucru, ti problema armâneascâ pritu suţata a lui AFA şi revista ,,Trâ Armâname”, ţi u-ţânea ligâtura cu Papanace tu problema armâneascâ nica ş-ninti di s-mutâ Vasile, Freiburg. Iancu vini la tuti congresili ndreapti di Barba, fu ningâ eluuuu tu multi activitâţ, di multi ori, Strasburg. All pitriţea tu Kirolu ditu soni pulli/timbrili, Barba lu-aduţea arada sâ-lli scoatâ tu videalâ axizerli, ma multu acâ Iancu nu aprâftâsi s-lucreadzâ tamam dupu urnechea al Barba, cari multi ori nu lu-arisea, câţe videa purtatiţi niuidisiti, alichearea a niscântor cârţâ ţi nvirina, zboarâ cu grita ma pţânu uidisitâ etc. Tu dzâlili a lui ditu soni, Vasile lli-pitricu şi-al Iancu urârli cu tutâ inima şi haristuserli ti tut agiutorlu ţi-lli lu-deadi, plâcârsindalui, aestu soţ di tutâ bana, s-agârşeascâ tuti aţeali ţi cârtea, şi s-ţânâ minti maş lucârli muşeati, bânati cu eluuu tu ahânţâ dzâţ di añi muşeaţ şi s-ducâ ma largu alumta a lor nchisitâ deadun di ahânţâ añi.

Sponsorizârli di la soţ şi oamiñi xeñi, Barba li loa cu niheamâ ndirseari. Alliumtrea, agiutorlu di la familia-a lui, fraţ, surâri, taifâ ş-nipoţ, lu-luyursea câ easti tu aradâ. Şi-lli câfta naima multu aţelu, la cari ţânea naima multu, câţe, vahi, luyursea, câ ş-el lipseaşti sâ spunuuâ idyea vreari ti el şi s-adarâ ş-el ti nâs iţi curbani.

Aşi s-feaţi ş-atumţea, cându lipsea s-fugâ ditu Ghirmania cu lucârlu ş-alâsã a taifâllei a lui tuti problemili greali, di itia a soţlui Hristu Cândroveanu, cari avea vinitâ Freiburg ta s-yitripseascâ tu spital, ama avea viza bitisitâ, ţi va s-dzâcâ şi asigurarea di lângoari ti unâ internari tu spital tu xeani, iu taifa al Barba câtu avea vinitâ ş-nu avea casâ nica, nu avea ndreapti niţi dosarili a lor işiş, nu lâ vini lişor s-li treacâ tuti problemili al Hristu, cu cari nica nu s-avea nviţatâ ş-deapoa nica şi s-bagâ semnul a lor ti spitalizarea-a unui cetâţean xen. Un zbor s-dzâţem di cutuyurseari /di reproş, di partea a taifâllei cã nu fu aileacu ş-nu avu ngâtan ti lucârlu a lui, vahi lu-cârti Hristu. Ama ti aestâ s-arucâ zboarâ nitiñisiti al Vasile? S-poati ahtari lucru, dupâ ţi Hristu, cu aestâ furñiie fu yitripsit tu spital şi agiutat cu hâiri, cându aoa nu pâlti niţi un pârâ şi dealihea câ vârnu ditu fumealla al Barba nu-lli câftâ s-pâlteascâ vârâ pârâ ti pidimolu cu problemili a lui, el s-agiungâ s-pirmituseascâ tamam alliumtrea? Ti nipistipseari! Ma câţe de ?! Em nu-lu zburârâ tu unâ limbâ xeanâ, ta s-aibâ vârâ niachicâseari.

Barba, tamam ca un dirijor di orchestrâ, cari s-pidipseaşti/arucâ vreari cu truplu şi suflitlu ti lucârlu cu orchestra, di caftâ a cafi unlui membru a aliştei idyea vreari, – nu acâţâ tu isapi, câ aţeluuul di anvârliga era ma frimtaţ ş-cu alti mindueri, ta ş-hârneascâ fumealla etc.

Barba eara singurlu, cari tu dzâţlli añi ditu soni, di cându eara pensionar, alâsâ nanâparti iţi turlii di lucru, şi ahârdzi tutâ putearea maş ti aestâ cauzâ.

La Universitatea di Freiburg, ti moartea a lui s-feaţirâ pişmani cu tut suflitlu, aţea turlie câ prorectorlu a Universitatillei di Freiburg, profesorlu dr. Karl-Reihard Volz, tu cartea a lui di pâryurii nyrâpsi: escu nvirinatu deadun cu Dumnillavoastrâ … am nâdia câ va s-putem s-ţânem cu tiñiie aduţerli aminti a aiştui om ti anami, cu mari furteaţâ, vârtuşeami “.

Ta sâ u zuyrâpsescu cama limbid mastea a aluştui om, lipseaşti nica s-adavgu unâ ñicâ spunuueari, ama easti semnu, ti cum s-feaţi aestu lucru: Cându tatâl a meu lândzidzâ greu, lli-aspuş al Vasile, câ lipseaşti s-lâ pitrec a pârinţâlor a mei câti 300 di lei tu mes. ,, Nu, nu lâ pitreţ 300 di lei,” — a ñieia-ñi nglliţâ sândzulu tu vini – ,,va lâ pitreţ a pârinţâlor a tâi câti 500 di lei tu mes!” — ti mini fu un di sticurli di oarâ cu naima marea harauâ tu bana a mea: aşi putui sâ-ñi-agiut, sâ-ñi hârsescu pârinţâlli lândzidz, tu mari ananghi, şi tutunâoarâ s-ved confirmarea, câ omlu di ningâ mini ari unâ inimâ di malâmâ.

Un lucru greu fu nisimfunizarea namisa di seamnili grafiţi a alfabetlui a limbâllei armâneascâ şi posibilitâţli di atumţea a computerlor. Cândâsitu di bunlu a lui oaspi, Tiberiu Cunia, Barba cilâstâsi s-aflâ calea naima bunâ. Ş-câţe tut minduia cari di aesti câlliuri s-acaţâ şi nica şi alâxi cu Kirolu nâscânti seamni grafiţi, s-poati sâ-lli si caftâ giueapi/s-hibâ câtuyursit? Ş-unâ profesoarâ, specialistâ ti limba armâneascâ, lucrâ deadun la aestu alfabet, fu simfunâ cu el, scriindalui unâoarâ un textu cu aesti seamni, ma deapoa li alâsâ. Easti ţiva arãu tu aestâ? Tuţ oamiñiilli di ştiinţâ cerceteadză, acaţâ vârâ cali, caftâ, pânâ u-aflâ ceareia tu bitisitâ. Alexandru Gica, un tinir multu itru, cu minduita limbidâ şi corectâ caftâ sâ-lli aflâ explicaţii, scuze al Barba, ca hiindalui ,,aromân safi”.

Mini ama, voi sâ ştiu, câţe lipseaşti s-hibâ cutuyursitu? Niţi barim câ nica mindui cearei ti seamnili grafiţi, ş-niţi câ fu pi dauâ, a curi s-alasâ biblioteca, niţi ti frimtârli a lui mutrindalui statutlu di minoritar tu România ş-niţi câţe putea sâ zburascâ cu cafi soţ di alumtâ tu ,,limba” a lui, di-lli câfta cu vreari şi tiñie. Atumţea câţe ?

El câfta niscânti ori s-nu da unâ apandisi orlea-zorlea apufusitâ/categoricâ, cându pritu harea a lui di diplomat luyursea ş-videa câ va s-yinâ oara ti niscânti cearei. Nu vrea sâ s-leagâ, sâ-şi llia borgi, ahât chiro ţi nu eara sigura ti vârâ lucru, ,,avea hârli ti temporizari, sâ-lu-aibâ ngâtan lucârlu” nâ spuni Nicolae Trifon. Ama cându agiundzea s-hibâ cândâsit di unâ cauzâ, atumţea loa meatri şi acâţa calea aleaptâ pânâ tu pândzâli albi, cu unâ apufuseari ahoryea.

Iu zborlu di diplomaţie di arada şeadi ninga zborlu falsitati, şi arâdeari, lipseaşti s-cundillem, câ nu s-poati s-badz semnul isa anamisa di diplomaţie şi falsitati icâ arâdeari, lipseaşti orlea-zorlea s-cundilledz, câ ahtâri hâri ll-iara xeani, pân di mardzina.

Ta s-aprâftâseascâ, Barba nu avea ananghi di arâdeari, ma multu, arma-a lui naima vârtoasâ eara averlu.

Barba fu ncllis di securitati, aţea turlie câ fumealla a lui s-da a statlui malâma ţi u-avea. Fu prilucrat dzâli arada, ta sâ-u-simneadzâ colaborarea cu securitatea. Vasile nu apruche, fu livendu, acâ-ll si feaţi timbihi, câ va ş-chearâ ipotisea di profesor universitar. Spusi, câ easti patriot român, cari nu lipseaşti prota s-bagâ semnul, ta s-ncheadicâ iţi insu, cari va arâulu ti patrida a lui. Ama cara va s-bagâ semnul, ta sâ-şi tragâ di limbâ soţlli, ş-deapoa s-hibâ purdot, numata va s-poatâ s-mutreascâ ntrocllilli a studenţâlor a lui. Ma ghini s-ncarcâ cheţari tu vagoani, ş-tut va ş-hârneascâ fumealla. Un ofiţer di securitati — minduescu câ fu impresionat di aestu om di caracter – ll-deadi cali, ş-nu lu scoasi di pi ipotisi. Deapoa, funcţionarlu, cari nyrâpsi cârţâli di eluuuiberari, lli-spusi câ di ahânţâ añi, di cându easti pi aestâ ipotisi, nu avu niţi un ahtari caz, câ vârnu tu unâ ahtari catandisi, s-aibâ curayilu şi livindeaţa s-nu bagâ semnul.

Cându s-duţea la securitati s-caftâ paşapoartili, ta ş-ducâ tutâ fumealla tu xinâtati, mi loa totna cu eluuu. Barba niţi atumţea nu arâdea cându spunuuea câ easti patriot român, cari nu va şi zburascâ ti-arâu patrida. Eram marturlu a zborlui ţi lu-ţânea, giueapea ţi u dâdea, cari era impresionantâ, antimillatâ pi puterea-a averlui, ti aţea triţea ma largu cu aestâ cauzâ, pânâ di caplu a securitatillei. Tu tuţ añilli ţi-lli bânâ tu xeani, el ansârea ta s-apârâ şi s-agiutâ, anda yinea zborlu ti România. Eram cu eluuu ş-vidzui ocllilli ţi mutrea cu mintea a prezidentului di tora a Consiliului ali Evropâ, Lluis Maria de Puig, cându-lli bâga multi ntribâri al Barba s-nveaţâ cât cama multi tu ligâturâ cu România. Nu lo apandisi câ maş zboarâ di alâvdari ti România.

Ş-cu tuti aesti, tu suflitlu a lui, el armasi niminat, armânu apresu.

Pritu niapruchearea a lui, ta sâ spunâ câ easti minoritar, Barba scoati tu videalâ nica nâ oarâ pi ningâ iţrâllia a lui aleaptâ, şi tiñia, nialâxearea tu tuti ţi ţânu di caracterlu a lui, cari nu putea s-alasâ nanâparti sentimentul ahândos di patriotismu românescu, ţi lu-cultiva nica ditu crehta ficiurami pritu praxea ţi u-avea loatâ tu familie di la afendâ-su – unâ personalitati cu anami – ş-deapoa tutâ bana a lui. Ama pritu aestâ eluuu nu trapsi mânâ, nu adusi zñiie a farâllei a lui, nica ş-ma multu, eluuu lâ zburaşti a armâñilor dituu România ditu suflit, cari pân tru soni suntu patrioţ româñi fideluuui, idyea cum ş’Barba, ti cari statlu, nica şi zborlu di ,,minoritar” poati s-aibâ unâ noimâ pejorativâ, ţi scadi.

Dealihea, cara nu vrea s-aibâ altâ cearei ti ascâparea a farâllei a lui, Barba vrea lu-apruchea şi statutlu di minoritar.

Ama eluuu spusi câ pi armâñi nu lli-ari agiutatâ niţi un stat ahâtu multu cum u feaţi România, câ elli iuva nu s-duchescu ahât ghini, la ellli acasâ, anamisa di fraţlli a lor – româñilli, şi easti cândâsitu tutunâoarâ, câ filotimia şi mintiminillia a româñilor va-lli cândâseascâ s-lâ da a armâñilor tuti ndrepturli di minoritari, fârâ s-lâ bagâ zori sâ s-declarâ, dimec, dupâ ţi guvernul ali Românie, ma s-veadâ bâgat dininti s-aleagâ/alternativa, va s-ufiliseascâ cu ngâtan şi axizit momentul istoric uidisit s-nu ş-adarâ nâi minoritari, avândalui tu armâñi cetâţeañiilli a lui naima tiñiisiţ şi vârtoşi. Cara a armâñiloru va lâ si facâ licşurâri ti ţânearea tu banâ şi criştearea a limbâllei şi a culturâllei a lor tu România, (ma s-lâ si da bursi di studii a nâscântor tiniri ditu statili ditu sudlu a Dunâllei, ţi zburâscu limba armâneascâ etc.), aeşţâ va s-poatâ s-ndrupascâ multu di multu ţânearea a identitatillei tu tuti locurli a lor iu ş-au arâdâţina: di la Adriatica la Amarea Lae — şi nu va s-facâ tuchearea tu alanti mileţ, greţ, slavi şi albanezi. Ţi aspardzi aestâ ti România? Tu ţi mutreaşti zboarâli di vizionar al Nicolae Bâlcescu tu ligâturâ cu armâñilli ,,aestâ farâ, cari vârâoarâ va s-poatâ s-nâ aducâ hâiri”, nica pot s-mindueascâ şi aţeluuul, cari azâ au borgi ti mira a popului român.

Ama a armâñiloru lâ cadi borgea, ta ş-caftâ ndrepturli, a tutâlor di iuţido, cu ndriptati, câ easti/au ananghi. Vârnu nu va s-poatâ s-ncheadicâ guvernul ali Românie, s-lla unâ apofasi / unâ ,,ordonanţâ di ananghi” ti aestu ,,caz atipic”, icâ parlamentul ,,s-votueadzâ un nom”, cari s-da puteari a guvernului s-bagâ tu lucru paragraflu 8 ali Ricomandari, cari pruveadi agiutorlu ţi easti ananghi s-hibâ dat ti nviţarea a limbâllei armâneascâ ca limbâ di dadâ/maternâ şi ufilisearea a llei tu bâsearicâ şi mass-media. Aestu lucru nu va s-caftâ curbani materialâ multu mari, problema ti predarea a limbâllei armâneascâ tu sculii cum şi ufilisirea a limbâllei armâneascâ tu bâseriţ ţi poati s-ndreagâ cu unâ ñicâ gaereti financiarâ, tu arada a sculiilor şi a bâseriţlor ţi lucreadzâ tu aestu chiro.

Catandisea idealâ tu Evropa, aştiptatâ di Barba, poati s-hibâ aţea pripusâ du ,,Proiectul di Constituţie” minduit di Armânlu Riga Fereu Veluuuistinlu aoa şi 200 di añi, cari avea pruvidzutâ unâ ripublicâ mari tu Balcani, tu cari s-lâ si asiguripseascâ a tutâlor populili idyili ndrepturi, cari-ţi s-hibâ limba, buiaua/raţa şi pistea – dupâ urnechea elveţianâ – azâ unâ vreari, unu yisu, mâni, tu unâ Evropâ unitâ, poati dealihea.

Cum s-exighiseaşti hâirlâtica fârâ excepţie a profesorlui Barba nu maş la armâñi, câ ş-la xeñi, la tuţ oamiñiilli mâri, eluuuevaţ, cu-anami, cum suntu profesorlli universitari, oamiñiilli di ştiinţâ, politicieañilli, diplomaţlli? Tuţ aeşţâ nu minduia, eara orghi, s-alâsarâ arâşi di un ţi nu-ari tiñiie, di un om slabu, ţi ş-alâxeaşti minduita?

Studenţâlli a lui geaba lu-tiñiisea şi lu-vrea, profesorlli universitari româñi, germañi ş-di alti naţionalitâţ lu-tiñiisirâ fârâ thimeluuuliu? Nu, cadealihea câ nu! Furâ mâyipsiţ di aestâ personalitati carismaticâ, vârtoasâ ş-tiñiisitâ, cari s-alumta cu mari pidimo ş-cu tut suflitlu ti unâ cauzâ ndreaptâ: ndreptul natural a cafi unlui om, ta şi-azburascâ şi sâ-u creascâ limba maternâ, di arcarâ vreari câtâ eluuuu, idyea cum şi diplomaţlli a tutâlor naţiuñiilor di la Consiliul ali Evropâ, iu tutâ lumea agiumsi sâ-lu cunoascâ pi ,,profesorlu Barba” şi sâ-ll bagâ semnul/votulu pi câftarli nyrâpsiti tu ,,Recomandare” tu unanimitati.

Profesorlu Ulrich Engel di la Universitatea di Bonn tu cartea a lui di puryurii zburaşti cu multâ tiñiie ti el, di-ñi spusi câ avui un ,,nicuchir ti-anami”.

Prorectorlu di la Universitatea di Freiburg, prof. dr. Karl-Reinhard Volz nyrâpseaşti tu cartea a lui di pâryuri ntrâ altili: ,,escu nvirinatu deadun cu Dumnilla-a Voastâ, ti furñiia câ andamusea şcurtâ, ama hâirlâticâ ş-fâr di bitiseari cu nicuchirlu a Vostu ñi-alâsâ mâri etipusi. Am nâdia câ va s-aprâftâsim sâ-ll purtâm tutâ tiñiia, memoria a aluştui om cu anami”.

Rectorlu a Universitatillei di Freiburg tu cartea a lui ditu 03.08.07 u spunuui tutâ tiñiia ti aestu om şi lucârlu a lui: ,, Universitatea di Freiburg ari borgea s-agiutâ ti ţânearea a patrimoniului cultural Evropan unic, di cari ţâni limba ş-cultura armâneascâ şi va s-cilâstâseascâ ma largu cu tuti meatrili ţi li-ari tu mânâ ta sâ-lu-mutreascâ şi s-lli-aibâ câştiga”.

Stoica şi Chiraţa Lascu nyrâpsescu tu cartea a lor di pâryurii ditu 27 di andreu 2007 ,, … lali Vasili … sâ spusi/s-feaţi unâ cu armânitatea, cama di dauâ dechenii, tru tut ţi ari ea cama cu pistusini, cama viryir şi sincer. …“

Vergula şi Constantin Nicea di Bitolia nyrâpsescu tu cartea a lor di pâryurii: ,, … cându ş-chirurâ tuti nadepturli şi ahurhi un genocid cultural, pritu cari armâñilli câdzurâ tu un somnu greu, sorâ cu moartea. Atumţea, anâlţândalui-si ca pullilu Fönix ditu cinuşi, llirtatlu Vasili Barba u mutâ hlambura armâneascâ. Cu mintiminilla ş-putearea a lui giuneascâ, el nchisi naua xanadiştiptari ali armânami. …“

Prezidentul a Consiliului ali Evropâ şi spuni tutâ tiñiia, simbatia nica şi pricunuştearea andicra di un ahtari om: ,,Pritu minduita a lui universalâ, excluzândalui iţi sectarismu naţionalistu … pritu uminilla a lui … pritu vrearea şi filotimia a spiritlui a lui”…,iara secretarlu a Comisiillei di Culturâ a Consiliului ali Evropâ, Joâo Ary: ,, fui martorlu a vrearillei a lui fârâ mardzinâ ti apârarea a limbâllei şi a culturâllei a lui, unâ vreari ţi nu slâghi vârnâoarâ”, Ion Cristofor: ,,admirabilu Barba”, profesorlu Joan Simiti: ,, . ..revista a profesorlui Barba agiumsi …un cadealihea liantu suflitescu, mobilizator, ti tutâ fara”, Adrian Pâunesecu: ,, … tricutlu şi livendul armân, alumtâtor di cându lu-cunoscu ti cauza a armâñiloru…eminenta chipitâ di sâghitâ ti cauza a armâñiloru”, Paul Angheluuu spunuui: ,,cunuscutlu om cu anami, profesor dr. Vasile G. Barba li adarâ cu mari furteaţâ şi cilâstâseari”, Ion Cristofor: ,,ari tuti hârli şi virtuţli morali a strâauşlor a lui” etc., etc.

Ia-u-ia exighisearea, di iu yinea luñiina a vrearillei tu ocllilli a aiştui om, putearea a lui di cândâseari: Ditu ahândusimea a unlui suflit vârtos, bun ş-chischin. Mana a lui, cari ş-ti mini fu unâ dealihea manâ, cu vreari ş-buneaţâ, viglla cu multâ sensibibitati, câ tuti aţeali tu familia a llei sâ s-facâ ,,cu suflitlu curat”.

Tiñiia ş-nâmuzea lli-eara sâmti al Vasile Barba, el fu un idealistu, cari vârnâoarâ nu feaţi vârâ compromis ti amintatiţi materiali, şi aestâ turlie sâ spusi cadealihea armân. — Tu zborlu a lui di la paturlu Congres a Armâñiloru, Atanas Yioryiţa spunuui:

,,U ştiţ voi tuţ ,,drama” al Hagi-Steryiu cari dzâţea:

Ţi-ñi voi bana di azâ ş-ninti,

Ţi-ñi voi cupii ş-aveari

Ma nâmuzea mâni-ñi chiari?

S-clleamâ, nâmuzea-i la Armâñi nai ma scumpul lucru!”

Barba nu adunâ aveari, acâ avu tu Ghirmania unâ catandisi materialâ multu bunâ,

– aestâ spuneari u luyursescu ca unâ apandisi anânghisitâ ti niscânti zboarâ ţi nu suntu dealihea. Nu achicâsescu cum di putu un autor sâ spunâ, s-aştearnâ pi carti ş-deapoa nica şi s-publicâ niscânti zboarâ, cari nu avea niţi un thimelliu alithea, hiindalui maş zboarâ arcati:

”Mulţâ spunuu câţe, calea câtâ yinitorlu congres mondial ditu yismâciun, di Freiburg, easti aştirnutâ cu mârchi, tu alti locuri seamnili indicatoari au dinâpoi drahmi etc. – ditu Revista ‘Deşteptarea’ , Bucureşti, anlu 7, numirlu 7 (76), alunar 1996.”

Stiu ghini, câ ,,Deuţche Forschungsgemeinschaft[K11] avea tu aradâ, sâ-ndrupascâ financiar, cu pţâñi pâradz, congresili ştiinţifiţi, ndreapti la universitâţli ghirmani. Stiu câ protili dauâ icâ vahi trei congresi, câţe tuti eara organizati la universitâţ ghirmani, eara agiutati di aestâ organizaţie ştiinţificâ, ama nu avea niţi unâ minteari politicâ. Ţi sinfer putea s-aibâ Ghirmania tu aestu lucru, ş-ma multu Gârţia, iu autoritâţli niţi nu vor s-pricunoascâ existenţa a limbâllei armâneascâ ?! Aestâ absurdituati easti cadealihea unâ agudeari/unâ calomnie. — Em, aţel ţi scoasi, li arcâ aesti zboarâ, nu ş-ari ici tiñiia andicra di el işiş? —

Cara Barba aprâftâsi s-ciuduseascâ pritu işiş vidzuta a lui, s-mutreascâ apufusit ş-cu tiñiie ntroclli la iţi insu şi s-amintâ pistipsearea a tutâlor, atumţea s-agiumsi la aestâ tamam câ eara tiñiisitu tu tuti aţeali. Ca unâ arâzbunari/consolari tu aestâ catandisi, voi s-aleg ditu zboarâli nyrâpsiti di Dr. Ionel Zeana di Bucureşti, tu 11.12.1986: ,,Revista ‘Zborlu a nostru’, ţi u scoţ cu ahânti curbâñi morali ş’materiali, va s-armânâ ca un zghic lâhtârsit ti ridiştiptarea a farâllei armâneascâ ş’ca un momentu cultural di mari simasie, cari va s-azboairâ nsus, pisti zilipseri şi arali, care nu au bitiseari niţi aoa.” — Iara Kira Manţu nyrâpseaşti di Rüsseluşeim, tu 14.02.2003: ,,Un zbor achicâsitu spuni, câ nu ari prufit tiñisitu tu cratlu a lui! Easti dealihea! Profesorlu Vasile Barba, cari cilâstâseaşti tutâ bana ti fara a lui, fu spus cu zboarâ uruti şi mâryit di oamiñi, cari nu au putearea s-agiungâ pi unâ ahtari scarâ şi nâmuzi.”

Taifa şi nipoţlli al Barba va s-poatâ s-imnâ ,,cu caplu ndzeanâ”, cum di arada spunea el, s-hibâ pirifañi cu aestu pap, cari alâsâ dupâ el unâ numâ nimâryitâ, pisti tut pri iu alâgâ, hiindalui alâvdat şi vrut. Nipotlu Valentin ţâni tu biblioteca a lui personalâ manualili universitari nyrâpsiti di paplu a lui, tratatili ş-lucrârli a lui, revista ,,Zborlu a nostru”, cârţâli editati di el etc. Aestu pap nu vrea ş-alasâ familia ti ici ţiva ditu aestâ lumi.

[K12] Vasile Barba eara familistu pritu excelenţâ. ,,Nu ari vreari ti farâ la un om cari nu cunoaşti vrearea di familie” eara sloganlu a lui, spus di el ahânti ori arada.

Si Barba demonstreadzâ averlu aluştui pritu işiş bana a lui. Nu am cunuoscutâ un patriot şi tu idyiul chiro un familistu ma vârtos, cari pânâ tu minuta ditu soni a banâllei a lui s-nu aproachi sâ-lli si bagâ nâscânti tranchilizanti, cu tuti durerli ţi ş-li avea, câţe vrea ta ş-ţânâ mintea limbidâ, câţe eara cu mintea la mira a farâllei a lui, dândalui apofasi, cum să s-adarâ ma largu şi tutunâoarâ cu plâcârseari la fraţ, sâ-lli-agiutâ, sâ-lli-veaglle taifa şi nveasta, cu cari va ta s-hibâ ,,angrupatu Freiburg, pânâ va s-moarâ şi ea, pisti un an doi, ş-deapoa s-him duşi deadun Bucureşti, iu s-nâ aflâm arâpaslu ti daima, ti tiñiia şi nâmuzea a taifâllei a noastâ”, aproapea di vruţlli a noşţâ armâñi.

Nu cunuscui un familistu ma cândâsitu, un tatâ di familie, un pap cu ahântâ vreari, mastur ta ş-discurmâ taifa, sâ-ll facâ s-arâdâ, eluuu hiindalui naima hârsit namisa di eluuul. Familia era ningâ eluuu iu vrea s-nchiseascâ cu mari sinfer, lu-agiuta tu tuti ţi li-adra.

Profesorlu Hans-Martin Gauger di la Universitatea di Freiburg cari lu-andrupâ şi eara totna ningâ el cu pistusini şi vreari ahurhindalui di la protlu congres di Mannheim ş-pânâ la arada di ngrupari tu capela a Mirminţâlor di Freiburg, cari lu-cunuscu multu ghini, s-ciudusi ti aestâ fumeallie unitâ pi cari paplu totna aprâftâseaşti sâ-u-adunâ ningâ el, câti ori ari ananghi di ea.

Nu-avea sâtuleaţâ nipoţlli s-lu-ascultâ, « spuni nica, papo, cum fu ». Nipotlu Valentin adrâ cu el interviuri pi tema a strâpâpñiilor armâñi, adrândalui filmu cu el tu idyiul chiro. Nipoata Christine nica di ñiicâ, tu ilichia di 7 añi lli-agiuta ti apriduţearea tu limba francezâ a corespondenţâllei cu Consiliul ali Evropâi, a nâscântor poezii etc.

Aţelli trei yiaţrâ a casillei Mihai, Mihaela şi Valentin, lu-mutrirâ cu multâ vreari. Dupâ ţi s-agiumsi pi isapea, tu marţu, câ easti greu lândzidu, yinea cafi dzuuâ la el. Cu câtâ iruşi yinea şi câtâ arâvdari avea dzinirli Mihai sâ-lu consultâ, sâ-lli-aducâ yitriili naima cu hâiri, sâ-ll-arucâ iñiecţiili, cari eara amintârli naima nâi a ştiinţâllei medicali pi plan mondial, [K13] ş-niţi câ aştipta vârâ zbor di haristuseari. Cu câtâ vreari-lu mutrea nipoata Mihaeluuua, ll-arca iñiecţii, lu-frica, ll-dâdea curayiu şi-lu-hâidipsea. Cum lu-hâidipsea şi nipoata Christine di Hamburg, cându yinea tu vacanţâ, ama ş-hill-sa Gabrieluuua. Cându dzinirli Burkhard lli-aspila cicioarli, Vasile lli-spunea: ,,Ai mutrita dulţi a Hristolui, cându lã la cicioarli a discipollilor a lui”. Câtu s-pidipsi hilli-sa Cristina ti el, di yinea aproapea cafi dzuuâ dupâ oarili a lliei di birou, s-lucreadzâ la calculatorlu a lui, multi ori dupâ ñiadzânoaptea, lli-andridzea computerlu, scanerlu, imprimanta, nidzea mpâzari ta s-ancupârâ aţeali ţi eara ananghi deadun cu dzinirli, ş-deapoa purta cu el ş-cu nipoţlli corespondenţa di poştâ, duţea revistili la tipografie, li loa di aclo, li duţea la poştâ tu Franţa, cu pulli/timbrili di la Iancu Perifan etc.

Vrea s-putea un Vasile Barba, aestu om imir şi bun, cari pi crivatea a lui di moarti şi spusi vrearea, sâ s-ndreagâ tuti aţeali ,,cu vreari şi achicâseari”, s-nu s-cârteascâ cu zboarâ greali niţi un popul cari bâneadzâ deadun cu armâñiilli etc., cari aprâftâsi sâ-lu ţânâ mesajlu a imnului naţional – salvgardarea a limbâllei maternâ – ş-dupu ñiţli alâxeri ţi li feaţi agiumsi, ditu un greu blâstem tu unâ vluyiseari analtâ, di u feaţi nanâparti aestâ turlie, numa lae, ta s-hibâ luyursit singurlu imnu naţional tu lumi, tu cari s-blastimâ yinitoarili bârni, aşi câ tora imnul poati s-hibâ cântat fârâ pişmânseari ş-tu bâsearicâ, – poati s-hibâ luyursit, câ un ahtari om sâ-şi cârteascâ familia ,,cu limbâ di moarti”, sâ-şi arucâ familia anaparti di alumtâ/baricadâ?

Vasile Barba, cu mintea ş-putearea a lui di cândâseari şi-ndreapsi ditu ahurhitâ familia ti acţiuñiili a lui, va s-dzâcâ lâ ngâldza şi a lor suflitli cu vrearea a lui ti aestâ cauzâ muşeatâ şi ndreaptâ, amintândalui pritu aestâ soţlli a lui naima vârtoşi, cu naima marea pistusini, cari nu lu-alâsarâ singur niţi atumţea, cându ,,auşi domnul Barba”, cându ,,lu-alâsarâ puterli”, (cum lli-spusi cu plângut al Taşcu Lala), câ tamam atumţea lli-ansârirâ ma multu tu-agiutor, di li-adunarâ arâdârichili anvârliga di el, di lu-agiutarâ cu ma multâ hâiri tu lucru, tu copuslu a lui.

Nipotlu Valentin bitisi ti el post mortem numirlu ditu soni a revistâllei, lucrat di paplu a lui, di lu-purtâ la arâdzli di ngrupari di Bucureşti, ţicara câ nu-avea multu di anda avea işitâ yiatru şi-avea multu gaile ti lucârlu a lui.

Cându lu-cunuscui Barba, cu vârâ şasi dechenii ninti, protlu lucru importantu, di cari-ñi zbura cu mirachi, eara fumeallia a lui, fraţllii şi surârli ma ñiiţ, ţi li vrea, lâ-avea ngâtan, lâ purta gaileluuuu, s-aibâ tut ţi lâ lipseaşti, s-ducâ la sculie etc. Câţe el eara ma marli, şi-lli vrea fraţlli şi surârli ca un pârinti, iuţido nidzea cu elli, ll-ari viglliatâ cu mintea tutâ bana a lui, lâ-ansârea tu agiutor, cându eara vârnu di eluuul tu-ananghi, ndridzea multi lucri greali cu vreari şi achicâseari, nicâ ş-atumţea cându avea agiumtâ mâri. Eluuu cilâstâsi cu tutâ putearea ti unitati tu familia a lui, ti tiñiisearea a pârinţâlor a lui vruţ.

Tu Kirolu cându, câtu n-aveam ncurunatâ, cllima di multi ori fraţ a lui la noi, Braşov. Tati a meu, pi ningâ alti zboarâ mintimeni, duchi si-ñi spusi s-nu mi cârteascâ aestu lucru, câţe easti harea naima muşeatâ la un bârbat. Câ ari un suflitu fidelu, câ easti un dealihea familistu, cari mâni, idyea turliie va u va ş-taifa a lui. Şi avu ndriptati, Vasile fu un ,,pater familias” ti urneki/ paradigmâ. Nu fu vacanţâ, tu cari s-nu s-ducâ cu tutâ fumeallia, tu vâsilie şi tu xeani. Cu aesti furñiii, ma marea harauâ ti noi nu eara videarea a nâscântor locuri istoriţi, câsâbadz şi muzee, câ andamusili cu armâñiilli, moeabeţli apreasi cu eluuul ş-deapoa duţearea ma largu şi comentarea a lor cu familia, duţearea cu deluuuegaţia di armâñi la ONU, cu furñia ta s-da un memoriu tu numa a armâñiloru, zborlu ţânut la nâscânti congresi şi apriduţearea a lor etc. Aesti era multu ma interesanti şi nâ angâldza suflitlu andicra di tuti apunţâli pisti Duna, Budapesta i Cascada Niagara tu SUA.

Acâ pân tu aestu chiro ,,Recomandarea 1333/97” nu fu aprucheatâ şi bâgatâ tu lucru niţi di Guvernul ali Românie, niţi di armâñi aşi cum s-aştipta, ea avu ama scâpolu ti ridiştiptarea-a conştiinţâllei a armâñiloru: s-dişcllisirâ nâi suţati, s-ndreapsirâ tuti turliili di acţiuñi, andamusi, programi culturali, emisiuñii la radio şi teluuueviziuni, s-nyrâpsirâ articoli di jurnali şi revisti, s-adrarâ poezii, operi nâi di prozâ, s-ritipusirâ cârţâ, câ ia avem pritu Cunia şi un ,,Coresi” a armâñiloru etc.

Cunuscutlu artistu plastic, pictor di icoani, Gheorghe Platari, cari avu totna unâ activitati di andrupari a chestiunillei armâneascâ ningâ Barba, nyrâpsi lucrâri valoroasi ti bana şi adeţli a armâñiloru.

Iancu Perifan xanaedituâ pi CD-uri muzicâ armâneascâ cum şi ploacili di poezie şi prozâ, cari furâ imprimati di Barba şi li pitricu tu lumea tutâ.

Mihali al Prefti cu hilli-su adrarâ aţeali CD-uri ti anami, cu vecll cântiţi armâneşţâ, safi, cântati di eluuu, un inteluuuectual ahoryea, câţe nica şi un xen s-ducheaşti mâyipsit di aesti meluuuodii, nyrâpsi şi înreghistrâ operli a lui işiş ,,Cartea a Calillei” etc., di cari aduţea aminti Vasile tu dzâlili ditu soni cu pricunuşteari şi cândâseari ta s-ducâ lucârlu ma largu.

Gica Godi, altu editor di muzicâ şi poezii, eluuu işiş poet nica şi compozitor, autorlu nu maş a stihurlor, ama şi a muzicâllei ti ,,Câmbana a Evropâllei”, durusi pritu aestâ a popului a lui un dealihea imn, pi cari Vasile nu dânâsea sâ-lu-ascultâ, entipusitu ş-cu lâcârñi ntroclli, orchestraţia hiindalui tu mari tiñiie, ca unâ sinfonie di Beethoven, cari aduţi unâ hâvaie di nâdie, ş’ţâ umpli inima di harauâ şi pistusini ti un yinitor luñinos a farâllei.

Lucru vârtos acâţarâ cata tuti suţatili armâneşti ditu România, câ ş-ditu Macedonia, Vârgâria şi Albania, ti cari ti amârtie nu pot sâ spunuu ma minutiş, ll-alas alţâ, ma informaţ, s-adavgâ aesti ixichi.

Ama armâñiilli nu achicâsirâ, câ ma ş-caftâ niacumtinat ndrepturli pruvidzuti di Consiliul ali Evropâ pritu ,,Recomandarea 1333”, atumţea aestea va lâ si da. Nu easti nica dip amânatu, ama him tu dausprâdzaţea sâhati, cându lipseaşti câ armâñiilli ma tiniri s-intrâ tu lucru, iara aţeluuu ţi s-ducheaşti ma livendulu patriot, sâ-u-lla hlambura ţi lli-u-tindi Barba şi s-treacâ tu frâmtea a lor, s-aleagâ calea naima bunâ tu aestâ oarâ istoricâ: icâ sâ-lli declarâ armâñiilli minoritari, icâ demonstrândalui la tuţ, câ easti ti sinferlu nu maş a armâñiloru, câ şi a româñiilor, sâ s-bagâ tu lucru aestâ ,,Recomandare”, pritu cari va s-ndrupascâ ţânearea tu banâ, tu tutâ hamunisia Balcanicâ, a romanitatillei ditu apiritâ, fuvirsitâ cu chirearea.

Profesorlu Barba amintâ hâirlâticu la Consiliul ali Evropâ di furñia a iţrâiillei a lui şi a caracterlui a lui tiñiisitu, apufusit, constantu, armâtusitu cu vreari, achicâseari şi buneaţâ pân tu ahândusimea a suflitlui, şi arcâ vreari la tuţ aţeluuul di anvârliga: fumeallia, soţlli, colaboratorllii di tutâ lumea. Ma mutri ditu ahurhitâ ş’tuţ añiilli scâpolu a lui pân tu bitisitâ, fârâ acumtin, ma nu trapsi mânâ di la cândâsearea a lui, di furñiia a lucârlui tiñiisitu tu tuti acţiuñiili nchisiti, di furñia a vrearillei şi mirachillei a lui şi a putearillei a lui tu alumta ti unâ cauzâ ndreaptâ, ti ndreptul di la Dumidzâ a cafi unlui om la limba a lui di dadâ, Barba putu di ll-ascumbusi tuţ armâñiilli pi tuti ilichiili, (ficiuriţlli cântândalui şi giucândalui tu strañiili a naţionali dinintea a Consiliului ali Evropâ) ş-ditu tuti locurli, cari tu arada a lor lli-criscurâ dzâţ di ori ma multu furteaţa, licşurândalui s-aprâftâseascâ, eluuu, un nicunuscut, fârâ reluuuaţii, fârâ agiutor material, s-adarâ un actu istoric ti armânami, di u dişcllisi poarta mari a ,,Evropâllei” cu mâñiili niarmâtusiti, nu preşcav, câ maş cu ,,vreari şi achicâseari”, amintândalui tiñiia nica şi simpatia ş-deapoa şi apruchearea di la tuţ parlamentarlli ta s-ndrupascâ şi s-bagâ semnul pi ,,Ricomandari” tu unanimitati.

Ma s-aruc unâ mutritâ, tut cu tut, ti bana a lui, cu ndriptati va sâ spunuu, câ al Vasile Barba âlli si axizeaşti ti lucârlu a lui, ti ţi ari adratâ ,,şasi mârdzeali albi”, va s-dzâcâ ,,suma cum laudae”!

S-hibâ câ, mastea aluştui OM ţi easti unu tru lumi, ahoryea/ fârâ aradâ, s-armânâ niagârşitâ, hiindalui anvârligat di unâ aureolâ solemnâ şi sâ s-arihâtipseascâ tu eta a etilor tu irini, ti tiñiia şi nâmuzea a taifâllei şi nipostlor a lui vruţ, a aliştei fumeallie unitâ, fraţ, surâri ş’nipoţ, tuţ idyealui vruţ, ama şi ti tutâ fara a lui, a curi lâ greaşti ditu alantâ lumi câ au borgi andicra di strâpâpâñi şi nâili bârnuri ţi yin, s-u-mutreascâ ma largu

,,cu vreari şi achicâseari” limba şi cultura armâneascâ, ta s-aibâ ahârdzitu mâni, tu unâ Evropa unitâ şi bânânda tu iriñi, loclu ţi-lli si cadi – cllimari, ţi u spunu şi zboarâli impresionanti di pâryurii a durusitlui poet – conştiinţa-a suflitlui armânescu – George Vrana:

Lali Vasil’i,

tora lu-alinaşi

muntili a suflitlui

s-lu-aynâyâpseşti Dumnidzâlu,

ma va ti torñi

s-nâ mutreşti ‘ntrocl’i,

s-nâ mutreşti tu inimâ,

s-nâ mutreşti tu suflitu,

şi atumţea, noi, diadohil’i

va dâmu apandisi

ti clirunumia ţi-u-alâsaşi,

Lali Vasil’i.

Freiburg, la 10.10.08 Dr. Katharina Barba

Apriduţearea: Taşcu Lala (RRI)