Ditu istoria presăllei ditu România

Presa easti ahât di importantă tră iţi societate aţea turlie că să zburăşţă ti ea ditu iţi vidială easti cât s’poati cu ndriptati, legitim. Presa cotidiană ari tru România ună istorie di aproapea 200 di ani, protili jurnali alăncinda tu bitisita-a añiloru 1820. Ama prima publicație românească easti lugursită "Courier de la Moldavie". Ea alăncea tru limba franceză la Iași, tru 1790, și publica știri interne ditu Moldova și știri externe. Atumţea s’amintă ună ntreagă istorie și expoziția di la Biblioteca Academiei Române "Presa românească anamisa di tradiție și modernitate" spuni ti publicu cum ahurhi aestă istorie. Instituția ari nai ma importantă colecție di jurnali și periodiţi alănciti pi teritoriul Româniillei și aprukeati ditu xinătati. Ditu totalu di 14 milioane di obiecte evaluate la 3 miliardi di euro, câti ari Biblioteca Academiillei Române tru aestă oară, 8,5 milioane suntu jurnali și periodiţi, dimi ma multu di giumitati.

Curatorlu ali expoziției Daniela Stanciu spusi a publiclui prezent la inaugurari că presa easti una ditu nai ma buni izvuri tră imaginarea-a aţillei Ti băna oamiñilli di ma ninti. "Cându zburămu di presă, tru general, nu nu zburămu maş ti jurnali și reviste, că și ti alti publicații cu apariție periodică, anuale, jurnale di specialitate pi ma multi domenii, nica și la lucrări ale conferințelor. Aesta faţi ca clirunumia jurnalistică a unei nații s’agiungă , neise și aţea nai ma completă istorie a llei: ună istorie scrisă tamam tru oara anda s’geaţiră evenimentili. Relatările ditu jurnali a reporterilor yilipsescu faptele tamama aşi cum s’feaţiră, oferindalui a publicului informația la prima mână. Ama și relatările martorilor la marli evenimente ale omenirii sunt importante di ituia că ditu eali nviţămu lucri cari pot s’ascapă a mutrităllei retrospective și analitice ulterioari a istoriţlor. Ma multu, reportajele llia pi napandica fiorul inefabil a banăllei di cafi dzuuă a oamenilor ditu aţelu kiro, cu mentalități, arădz, mindueri și valori. Xanaghivăsiti după dekenii ică secole, eale da ună idhee multu limbidă ti aţea ţi francezllii spunu "l'air du temps"."

Apariția și dizvultaria presei easti ligată di evoluția tehnologiei. Și niţi nu s’putea altă turlie di itia că tehnologia faţi ca tuti lucărli anvărliga a omului s’hibă ma işoari. Tră presă, tiparul fu dicisiv ti alăncearea și rapiditatea arăspândearillei informația. Daniela Stanciu. "Apariția tiparlui feaţi di căuli alăncearea aiştei presă ngrăpsită și arăspândearea cu rapiditate a informațiilor cu agiutorlu a gazetelor. Până tu aţea oară, frăndzăli volantei era goala sursă di informari a populației. Tru expoziția noastră va s’outeţ s’videţ expuse, pi ningă jurnalili și revistele tipărite tru spațiul românesc tru secolul al 19-lea, și ndauă foi volante cum ar fi frăndza volantă cari dimăndă apariția ziarului "Curierul Bucureștilor", deapoa "Curierul românesc", frăndza volantă pi cari easti tipărită Proclamația di la Islaz, program ali minari pașoptiste, lugursită prima constituție modernă. Aestă foaie volantă fu ghivăsită tru public di Ioan Heliadi Rădulescu pe 9 cirisaru 1848 tru localitatea Islaz, un ñic port pe Dunăre cari nu s’afla sum controlul turţălor, ti atea și fu aleptu. Deapoa avem ună frăndză volantă cari informează tră thimilliusearea a tipografiei Mitropoliei tru 1859, cum și frăndza volantă cu discursul al Alexandru Ioan Cuza țănut tru Adunarea Electivă tru 1860, ama și aţea cu căndăsearea al Carol I către români ta s’treacă Dunărea."

Ti exponate prezintă expoziția? Daniela Stanciu a vini cu detalii. "Ziarile expuse tru expoziție fac parte ditu ași-număsita presă di Sărindar, titluri ca "Adevărul" și "Dimineața" suntu ghini cunoscute. Voi să spunu şi ndauă ditalii inedite ditu ziari și reviste. Ti exemplu, tru revista "Muzeul Național. Gazetă literară și industrială" ditu anul 1836 apari tră prima oară rubrica meteo, pe ultima frăndză la cafi numiru. Tut tru aest ziar semnalez scrisorile anamisa di Constantin Negruzzi și Ion Heliadi Rădulescu, publicate sum titlul generic "Corespondență anamisa di doi români", unu ditu Țara Românească și alantu ditu Moldova. Avem expusă revista "Claponul. Foiță ti hazi și populară", redactată acutotalui di Ion Luca Caragiale, ditu cari alănciră maş șase numere tru anul 1877, ama cari conțăne rubrici cum "Gogoși" și "Ultimele gogoși caldi". Ele reflectă trutr-un mod hazliu și difinitoriu tră Caragiale politica vremii. Avem expus ziarul "Adivărul" a apărut la Iași tru 1871, mutat la București tru 1872, cari conține câteva premiere mai mult sau mai puțin cunoscute di publicul larg. Easti primul ziar românesc cari a introdus caricatura tru paginile sale. Easti primul ziar românesc cari a publicat telegrame ditu străinătate, primul ziar românesc cari a avut un palat redacțional, o bibliotecă proprie, o editură și o arhivă proprie. După cum atestă documentele vremii, easti primul ziar ai cărui ziariști angajați aveau salarii mari și sigure."

Presa română ari ună istorie bicentenară și cu siguranța pirmitusearea a llei va s’neagă ma largu. Cu năi tehnologii, cu nă alăxeri, presa și informația va s’hibă simfuni cu căftărli a oamiñiloru și publicațiile cari există tru biblioteţ și muzee va s’hibă la loclu a lor, a tricutlui.

Autoru: Steliu Lambru

Armânipsearia: Taşcu Lala